‘Oordeel niet te snel, ga eerst kijken en luisteren’
Wereldburgerschap is voor veel mensen een ideaal. Voor Jaap de Hoop Scheffer was het decennialang dagelijkse praktijk. Als minister van Buitenlandse Zaken en NAVO-chef schudde hij handen met democratische vernieuwers en dictators. Welke lessen heeft hij voor het onderwijs?
Leven als topdiplomaat: het ene moment probeer je in achterkamertjes van Beijing het ijs te breken met Chinese diplomaten, het volgende moment schuif je aan voor een diner op de Texaanse ranch van de Amerikaanse president. Eentonig wordt het nooit, uitdagend blijft het altijd. Het werkende leven van Jaap de Hoop Scheffer vereiste politieke intuïtie, gevoel voor verhoudingen, aanpassingsvermogen en een luisterend oor.
“Make friends before you need them”, was al die jaren zijn devies, vertelt de oud-politicus en derde Nederlandse NAVO-chef (2004-2009).
“Ik heb handen geschud waar bloed aan kleeft, daar wil ik niet omheen draaien. In de rollen die ik heb gehad, moet je altijd met iedereen in gesprek blijven. Want morgen kun je die mensen nodig hebben als er levens op het spel staan.”
Wek belangstelling voor andere culturen
We spreken De Hoop Scheffer op het Rijnlands Lyceum in Wassenaar. Daar hield hij afgelopen zomer een lezing voor middelbare scholieren over het belang van wereldburgerschap en democratische waarden.
Dat is een uitdaging, weet de oud-diplomaat. Hij staat zelf regelmatig voor klassen en is vader en opa. Door internet en social media zien we vanachter onze schermpjes meer van de wereld dan eerdere generaties. Tegelijkertijd zitten we ook in onze eigen bubbels, worden we gestuurd door algoritmes en zitten nationalisme en populisme wereldwijd in de lift.
De Hoop Scheffer: “Daar maak ik me zorgen over. Het is voor jongeren moeilijker dan het voor mij vroeger was om nieuws tot zich te nemen dat niet gefilterd is. In deze tijd moet democratie verdedigd worden. Maar hoe voorkomen we dat we worden geregeerd door techbazen en hun algoritmes?”
Hoewel niemand daarop hét antwoord heeft, vervult onderwijs daarin een cruciale rol. Dat begint met het wekken van belangstelling voor andere talen en culturen, is de overtuiging van De Hoop Scheffer.
“Met hun lessen en excursies kunnen docenten de omgang met andere culturen stimuleren. Hoe jonger je daarmee in aanraking komt, hoe groter het effect.”
Via zijn eigen stichting Local Heroes, opgericht in 2001, ondersteunt De Hoop Scheffer kleinschalige projecten in Afrika. Hij vertelt over een excursie met zijn beide dochters naar Nigeria. “We trokken daar rond met een katholieke priester, we bezochten een Masai-dorp. We wilden onze dochters echt een cultuurschok geven. Hun monden vielen open van verbazing. En dan raak je in gesprek over thema’s als vrouwenbesnijdenis, demografie en het functioneren van gezinnen.”
Kijk en luister
Andere culturen ontmoeten is vaak net zo goed een confrontatie met jezelf. Ontmoeting betekent een spiegel voorgehouden krijgen, en ongemakkelijke vragen durven te stellen – over de ander én over jezelf. Wat verwacht De Hoop Scheffer daarin van scholieren en studenten?
“Veroordeel en oordeel niet te snel. Ga eerst eens kijken en luisteren. Heb respect voor álle culturen. Dat betekent niet dat je het met alles eens hoeft te zijn. Maar respect en een open houding zijn een voorwaarde voor dialoog.”
Dat geldt ook voor taalvaardigheid. Het doet De Hoop Scheffer deugd dat jongeren openstaan voor het leren van andere talen. Waar het vroeger vooral ging om Engels, Duits en Frans, ziet hij tegenwoordig ook meer interesse voor Mandarijn en Arabisch.
Daarnaast zijn interculturele oriëntatie en vaardigheden een pre voor internationale samenwerking. Die kunnen soms op verrassende wijze van pas komen. De Hoop Scheffer herinnert zich een ‘stijve en formele’ ontmoeting met de Chinese minister van Buitenlandse Zaken en zijn delegatie – tot het gesprek kwam op het werk van zijn vrouw, die was meegereisd. Zijn vrouw studeerde Frans en doceert het nog.
“Opeens hadden we een geanimeerd gesprek over Napoleon de Derde. De minister wist veel van deze keizer. De sfeer sloeg totaal om. Dat legde de basis voor een gesprek over moeilijke thema’s later op de dag. Dat is een mooi voorbeeld van hoe internationale interesses kunnen helpen een brug te slaan tussen gesprekspartners.”
“Veroordeel en oordeel niet te snel. Ga eerst eens kijken en luisteren. Heb respect voor álle culturen."
“Als ik voor een groep 8 van een basisschool sta, dan zie ik de gezichten en besef ik me dat ze in een heel andere wereld opgroeien dan ik vroeger. Sinds de Tweede Wereldoorlog heeft elke volgende generatie het beter gehad dan de vorige. Ik hoop dat we met openheid, respect en dialoog verder kunnen bouwen aan een wereld waar democratische waarden behouden blijven.”
