Wereldburgerschap op de basisschool

De samenleving wordt diverser en thema’s zoals armoede, migratie en klimaat vragen om een wereldwijde oplossing. Scholen zien dat deze onderwerpen leven bij kinderen.

Doordat scholen lessenseries en projecten aan deze thema's wijden, kunnen kinderen binnen hun eigen mogelijkheden en grenzen een steentje bijdragen. Zo ontstaat er meer begrip voor kinderen met een migratieachtergrond of voor de milieuproblemen door de ‘plastic soep’, en verbreden ze hun horizon.

Leerlingen vragen erom en scholen zien de behoefte, maar ook in breder perspectief wordt gewerkt aan het borgen van (wereld)burgerschap in het onderwijs. Zo is burgerschap, dat nauw verbonden is met wereldburgerschap, één van de negen leergebieden van Curriculum.nu.

Veel scholen geven wereldburgerschap op hun eigen manier een vaste plek binnen hun onderwijs. Om hier meer inzicht in te krijgen, hebben we diepte-interviews gehouden met schoolleiding, internationaal coördinatoren of stichtingsbestuurders (zie kader voor meer informatie). Dat leverde waardevolle inspiratie op voor andere scholen.

Dit is deel 1 van de 3-delige serie Wereldburgerschap op de basisschool. Hieronder de eerste 5 tips.

1. Zorg voor een breed draagvlak

Ongeacht welk concept, gezicht of karakter je school heeft en welke activiteiten je daaraan hangt, zorg dat het breed wordt ondersteund, geeft Maria Pastoor, directrice van De Trampoline en de Opstap, twee Euregio-basisscholen in het Limburgse Brunssum, aan.

“Kijk daarbij goed naar wat je wilt bereiken. Is er in jouw gebied taalarmoede en wil je kinderen daarom in een groter taalbad laten springen? Focus daar dan op. Zoek naar de belangen van kinderen en kijk naar wat collega’s ervan vinden, waar ze enthousiast over zijn. Motivatie vanuit het team is een must.”

Op de Zijlwijkschool in Leiden doet één van de leerkrachten een master Internationalisering en daarmee zijn er nu vijf leerkrachten intensief bezig met internationalisering. “Als het alleen maar blijft bij de teamleider bovenbouw en mij, dan gebeurt er niet zoveel. Het is belangrijk dat het breed gedragen wordt”, aldus directeur Jan Westerbeek.

2. Bundel je krachten

Twee weten meer dan één. “Er is een enorme rijkdom aan inspiratie en ideeën voor het integreren van wereldburgerschap in je les, alleen moet je die ontdekken”, zegt Paul Groot, directeur van de Enschedese Schoolvereniging. “Het zou mooi zijn als we krachten kunnen bundelen via bijvoorbeeld Nuffic, SLO en Samsam. Om vervolgens een raamwerk van thema’s en competenties te maken waarmee je aan wereldburgerschap kunt werken en waar scholen mee aan de slag kunnen.”

Obs Stedeke in Diepenheim bundelt krachten met andere scholen en pabo-opleidingen, zoals Hogeschool Saxion Enschede, door het aangaan van een strategisch partnerschap binnen het programma Erasmus+. “Met het project ‘IMPACT’ hebben we geprobeerd van elkaar te leren en het onderwijs te verbeteren”, vertelt Jasper Kok, tot voor kort directeur van obs Stedeke, en nu directeur-bestuurder van de overkoepelende stichting OPO Hof van Twente.

“Bij alle zestien aan het project IMPACT deelnemende scholen stimuleerden we het vormen van een brede coalitie. Als je met z’n allen naar de directeur stapt en vertelt wat je graag wilt veranderen, wordt er vaak sneller geluisterd dan wanneer je dat in je eentje doet. Door samen te werken is de kans groter dat internationalisering en wereldburgerschap een vaste plek krijgt in het curriculum.”

3. Maak van een project een eTwinning-project

Een ander netwerk dat een enorme inspiratiebron kan zijn, is de online community eTwinning. Het is hiermee een kleine moeite om een internationaal tintje aan je lessen en projecten te geven, ervaren basisscholen zoals de openbare jenaplanschool De Dukdalf in Leiden en obs Stedeke. “Alle leerkrachten hebben te maken met projecten. Maak van je project dan een eTwinning-project. Je doet niks méér, het komt er niet bij”, benadrukt Kok.

“Maar voor veel collega’s is eTwinning iets nieuws en dus misschien wel een beetje eng. Soms moeten leerkrachten een drempel over omdat ze Engels moeten spreken en schrijven.” Om die angst weg te nemen, kun je zorgen voor ondersteuning. Kok: “We hebben een eTwinning-ambassadeur op bezoek gehad die workshops heeft gegeven. Inmiddels hebben we binnen ons team nu een eigen eTwinning-ambassadeur, die laatst haar eerste webinar gaf.”

4. Kies een eerste opstap

Ga voor een laagdrempelige manier om wereldburgerschap de les binnen te halen, is wat veel van de geïnterviewde scholen adviseren. “Begin bijvoorbeeld met vroeg vreemdetalenonderwijs, met Engels of een andere moderne vreemde taal vanaf groep 1. Kies iets wat past bij je school”, vertelt Paul Groot, directeur van de Enschedese Schoolvereniging.

“We doen uitwisselingsprojecten met onze Duitse partnerschool in Gronau-Epe, vlak over de grens. Groep 3 is daar een dag geweest om samen te ontbijten en daarna hadden ze samen een handvaardigheidsles. Ook zijn Duitse leerlingen hier geweest en hebben we sportactiviteiten gedaan.”

“Wij zijn een internationaal project ooit klein gestart door dit alleen met groep 8 te doen”, vertelt Westerbeek van de Zijlwijkschool. “Inmiddels werken we via Erasmus+ aan ons derde project, ‘Sharing our past; shaping our future’, met groep 5 tot en met 8. We verbinden deze groepen door ze tijdens onze atelierlessen samen aan het project te laten werken.”

5. Maak gebruik van de diversiteit op school

Hoeveel verschillende nationaliteiten zitten er in de klas? Maak daarmee bepaalde onderwerpen bespreekbaar om zo meer begrip voor elkaar te krijgen. De Zijlwijkschool combineert de Kanjertraining (sociaal emotionele training) en bijbels onderwijs als een manier om dagelijks een gesprek te beginnen over hoe je je kunt verhouden tot andere mensen of culturen. En integreert zo wereldburgerschap in het curriculum.

“Het gaat dan bijvoorbeeld over bidden en hoe je dat doet”, vertelt Westerbeek. “In een van de klassen zitten een katholiek, protestants, islamitisch en een atheïstisch kind. Die atheïstische jongen zei: ‘Wij bidden niet, maar wij hebben een moment van stilte, een soort meditatie’. Dan merk je dat kinderen met open mond naar elkaar luisteren. Zo groeit wederzijds begrip.”

Obs Stedeke laat in het kader van een Internationale Week mensen uit andere landen aan het woord om iets te vertellen over hun land van afkomst. “Zo had groep 6 een keer het project Egypte en toen heeft een Egyptische moeder iets verteld over haar land. Onze Syrische conciërge heeft ook wel eens een les Arabisch gegeven”, vertelt Kok.

De komst van een aantal kinderen uit migrantengezinnen op school heeft impact op het besef van kinderen over hoe het is om te leven op andere plekken in de wereld, ziet hij. “Daar zijn ze zeker mee bezig. Op onze Wonderwall kunnen kinderen door post-its te plakken laten weten wat hen bezighoudt. Het is dan aan de leerkrachten om de nuance op te zoeken. De Wonderwall maakt de stap naar reflectie en houding binnen wereldburgerschap makkelijker.”

Meer tips

Lees ook de overige delen van deze serie over Wereldburgerschap op de basisschool:

• Praktische tips Deel 2
• Praktische tips Deel 3
• Of Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en blijf altijd op de hoogte.