Wereldburgerschap op de basisschool (deel 3)

Veel scholen geven wereldburgerschap op eigen wijze een vaste plek binnen hun onderwijs. Om hier meer inzicht in te krijgen, hebben we diepte-interviews gehouden met een aantal basisscholen/schoolbesturen (zie kader onderaan voor meer informatie). Dat leverde waardevolle inspiratie op voor andere scholen. Dit is onze derde en laatste serie met 6 tips. Lees ook eerste artikel en het tweede artikel uit deze serie.

1. Combineer vakken met wereldburgerschapsonderwerpen

Obs Stedeke integreert wereldburgerschap en Engels onderwijs door de assessments van de methode TOEFL Primary als basis te gebruiken om gepersonaliseerd leren mogelijk te maken en naast digitale leeromgevingen ook de methode Look van National Geographic te gebruiken. Daarnaast gebruiken ze de wonderwalls en de social map of the world. “Doorspek je onderwijs met het besef dat de wereld groter is dan je eigen dorp of stad”, vertelt Jasper Kok, tot voor kort directeur van basisschool obs Stedeke en nu directeur-bestuurder van de overkoepelende stichting OPO Hof van Twente. “Voor schoolkinderen begint dat met het besef dat de wereld niet ophoudt bij hun eigen klas.”

Dit doet obs Stedeke heel fysiek door kinderen niet alleen in de klas, maar ook daarbuiten te laten werken. “En we doen heel veel projecten, ook buiten de school. Doe je een project over bijvoorbeeld vulkanen, dan heb je al een internationaal element te pakken. Maak daar een eTwinning-project van, dan ben je er. Maar we zien ook mogelijkheden bij vakken als muziek, tekenen en bewegingsonderwijs.”

De Enschedese Schoolvereniging zet de acht thema's in van de Canon voor Wereldburgerschap, die geïntegreerd zijn in het schoolplan onder ‘Oriëntatie en jezelf op de wereld’. “We werken jaarlijks aan een aantal van deze thema’s. Engels is hiervan ook een onderdeel”, vertelt directeur Paul Groot. “We zien Engels niet als een apart vak, maar integreren het steeds vaker in andere vakken.”

Hetzelfde geldt volgens Groot voor wereldburgerschap. “Wij willen alle lesonderdelen met elkaar verbinden. Een van de thema's van de Canon voor Wereldburgerschap is ‘identiteit’: wat maakt mij of de ander bijzonder? En wat juist niet? We besteden aandacht aan de wereldgodsdiensten, bijvoorbeeld in het schoolthema ‘feesten en vieringen’ en het in harmonie samenleven door middel van het programma Positive Behavior Support (PBS). Dat is een programma waarbij je op een positieve manier sociaal-emotionele competenties helpt ontwikkelen. Met deze basis werken we steeds meer toe naar wereldburgerschap.”

2. Geef PYP een plek in je onderwijsprogramma

Het Primary Years Programme (PYP) geeft Het Startpunt in Den Haag de gelegenheid om het onderwijs actueel te houden en om wereldburgerschap daarin te integreren. “De missie statement van PYP is ‘Wij leiden kinderen op tot zorgzame kritisch denkende wereldburgers’, dat sluit naadloos aan op onze missie en visie”, vertelt directrice Marleen de Kleijn. “We zijn nu twee jaar met PYP bezig en er gaat een wereld voor ons open. We kunnen met deze vorm van onderwijs veel meer bereiken.”

“Het PYP-kader geeft ons de ruimte ons eigen onderwijs te ontwerpen”, vertelt De Kleijn. “Daardoor blijft ons onderwijs actueel en bieden we onderwerpen aan die we voorheen nooit hebben aangeboden op school. Vorig jaar hebben we bijvoorbeeld een project gehad over ‘plasticsoep’. Het was toen heel veel in het nieuws. Met groep 7 en 8 zijn we uiteindelijk in een bootje het kanaal opgegaan om de grachten schoon te maken. Zo breng je het van een globaal perspectief terug naar de plaatselijke realiteit.”

Die bewustwording heeft gevolgen, voegt De Kleijn eraan toe: “Er belde eens een moeder op met de opmerking ‘mijn kind wil geen vis meer eten omdat ze op school heeft geleerd dat vissen plastic eten’. Je gaat zo het gesprek aan, ook met de ouders en dat is natuurlijk mooi. Want we hebben jaren gehad dat ouders hier de deur niet wisten te vinden. Ze zijn steeds meer betrokken bij ons, bij het leerproces en bij hun kinderen, dus het feit dat moeders hier überhaupt met mij over beginnen, is al winst.”

3. Zoek samenwerking binnen gemeente en regio

Om wereldburgerschap op een andere manier een stevige plek in school te geven, werken de Enschedese Schoolvereniging en obs Stedeke in Diepenheim samen met een pabo. “Jaarlijks ontvangen we in de periode maart tot en met juni studenten van de Pabo Saxion Hogeschool Enschede die de minor 'International Class' volgen”, vertelt directeur Paul Groot van de Enschedese Schoolvereniging.

“Naast Nederlandse deelnemers zijn er studenten uit onder meer Spanje, Oostenrijk, Tsjechië en Duitsland. Ze krijgen gerichte opdrachten vanuit de Pabo mee om een project op te zetten en te verzorgen op de gastschool. Zo is er een groep geweest die een 'webquest' rond tradities in verschillende landen heeft uitgevoerd in de groepen 7 en 8. De voertaal was hierbij Engels. Bijzonder verrijkend voor onze leerlingen, de studenten en ons team!”

Daarnaast werkt de school samen met de Lego Education & Innovation Studio (LEIS) van Saxion en het FabLab Enschede. Kinderen krijgen les in programmeren in de Lego Studio en kunnen er op school mee verder werken. Daarnaast doet de school projecten met de gemeente Enschede, een daarvan is Project E, waarbij basisscholen op een creatieve manier kunnen verduurzamen.

Ook op obs Stedeke komen jaarlijks stagiaires van Saxion om projecten te doen met de leerlingen. “Een prachtig resultaat van onze samenwerking met de Saxion Hogeschool is de social map of the world”, vertelt Jasper Kok van OPO Hof van Twente. “Deze kaart maakt de leerlingen op een actieve manier bewust van de ontwikkelingen in de wereld en de rol die ze hier zelf in kunnen spelen. Aan de hand van de kaart bespreken we actuele zaken uit het nieuws met de kinderen. Zij kunnen dan een item inbrengen, en de bedoeling is dat ze daarbij ook vertellen wat ze erbij voelen. Vervolgens is het aan de leerkracht dan de truc om de nuances op te zoeken.”

4. Begin klein

Er zijn enorm veel mogelijkheden als je wilt starten met wereldburgerschap. “Begin klein”, adviseert directeur Jan Westerbeek van de Leidse Zijlwijkschool. “Je moet niet alles tegelijk willen. We zijn nu met ons derde project begonnen: ‘Sharing our past; shaping our future’. Ons eerste project was met alleen kinderen van groep 8. En nu betrekken we groep 5 tot en met 8 erbij.”

5. Zet de uitwisselingsprojecten via het programma Erasmus+ breder in

Maak je gebruik van een subsidie binnen het programma Erasmus+, dan kun je deze breder inzetten door bestaande activiteiten daarmee te combineren. Jan Westerbeek, directeur van de Zijlwijkschool in Leiden: “Onze ateliermiddagen, een vast lesonderdeel waarin groep 5 tot en met 8 plenair onderwijs krijgen over een specifiek thema, koppelen we aan een Erasmus+ project. Ongeveer de helft van de atelierlessen heeft te maken met wereldburgerschap, dus dan sla je twee vliegen in één klap. Zo hoeven we voor de ateliermiddag geen onderwerpen te bedenken, maar koppelen we die aan een Erasmus+ project.”

Obs Stedeke koppelt fysieke en digitale uitwisselingen aan het bestaande lesaanbod. “Tijdens een Erasmus+ project kregen leerkrachten de kans om projecten te ontwerpen en uit te werken met andere leerkrachten van scholen in het buitenland. Vervolgens werd het uitgevoerd en gedeeld”, vertelt Jasper Kok. “Dat deden we via de Twinspace van eTwinning, maar we Skypten ook wel veel.”

6. Zet spreekbeurten in het teken van wereldburgerschap

Bij de Trampoline en de Opstap, twee Euregio-basisscholen in het Limburgse Brunssum, hebben leerlingen de ruimte om zelf met lesvoorstellen en -ideeën op het gebied van wereldburgerschap te komen. “Dat doen zij met hun spreekbeurt”, vertelt directrice Maria Pastoor. “Bijvoorbeeld over de Ramadan of over het Suikerfeest. We hebben ook een aantal Jehovagetuigen op school. Tijdens feesten waar ze niet aan meedoen, zoals Kerst en Carnaval, krijgen ze een alternatief lesaanbod.”

De spreekbeurten bieden de kinderen kennis en begrip over wereldburgerschapsthema's. Samen denken ze erover na en leren ze een houding aan te nemen. Zo hebben Jehovagetuigenkinderen tijdens een spreekbeurt de ruimte om te vertellen waarom ze aan bepaalde delen van het programma niet meedoen. “De leerkracht bereidt spreekbeurten met een speciaal onderwerp samen met de leerling voor, zodat de kinderen weten wat er op hen af komt. Dat is heel belangrijk.”

Nog meer nieuws over internationalisering in onderwijs?

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte.