Burgerschapsonderwijs in stroomversnelling

Hoe breng je burgerschapsonderwijs op je school actief in de praktijk, vanuit een duidelijke visie? Caroline Verschoor van OBS De Bergse Zonnebloem nam bouwstenen als vertrekpunt, koppelde er leerdoelen aan en gaf richting aan een praktische uitvoering. De Jaarkalender Burgerschapsonderwijs die ze maakte, ging viraal op LinkedIn.

‘Dat had ik niet verwacht! Bijna 2000 likes en even zo veel vragen en commentaren. Het laat zien dat veel leraren zoeken naar een concrete invulling voor hun burgerschapslessen’, zegt Caroline Verschoor, projectleider Burgerschapsonderwijs en primor bij de Stichting BOOR. Op haar school, De Bergse Zonnebloem in Rotterdam-Noord, nam ze vanuit die rol als onderzoekende leraar het burgerschapsonderwijs onder de loep.

Burgerschap goed zichtbaar maken

‘Onze school heeft de ambitie om actief burgerschap te bevorderen, gekoppeld aan kansengelijkheid. Toch waren de precieze doelen en de samenhang niet goed zichtbaar. Terwijl voor ons als daltonschool bijvoorbeeld burgerschapswaarden als vrijheid en verantwoordelijkheid of samenwerken belangrijke waarden zijn. Maar burgerschap is nu eenmaal een containerbegrip. Met mijn onderzoek wilde ik daar meer duidelijkheid en een lijn in aanbrengen, met praktische handvatten voor leraren. En het vooral meer zichtbaar maken.’

Bouwstenen zijn rode draad

Verschoor nam de verschillende waarden en de visie van de school onder de loep en bracht activiteiten die al plaatsvonden in kaart. Zo kwam ze uit op een aantal basispunten van burgerschapsonderwijs. Tien bouwstenen, ontwikkeld door het (beëindigde) programma Curriculum.nu, vormen daarin een rode draad. Om er een paar te noemen: solidariteit, identiteit, diversiteit of macht & inspraak.

Elke bouwsteen is uitgewerkt in leerdoelen, die natuurlijk voor elke klas weer anders zijn. Verschoor heeft samen met de lerarenteams aan elk thema lesmaterialen, teksten of video’s gekoppeld. Bij elk thema hebben zij boeken (om zelf te lezen, of om voor te lezen) uitgezocht, om het gesprek met de leerlingen op gang te brengen. Om er lijn in aan te brengen, bedacht ze de Jaarkalender Burgerschapsonderwijs.

‘De Jaarkalender, met belangrijke nationale en internationale feestdagen, is een mooie kapstok om aandacht voor wereldburgerschap te stroomlijnen’

Caroline Verschoor - projectleider Burgerschapsonderwijs en primor bij Stichting BOOR

Handige jaarkalender

Deze Jaarkalender, met belangrijke nationale en internationale feestdagen, is een mooie kapstok om aandacht voor wereldburgerschap te stroomlijnen: denk aan warmetruiendag in februari (bouwsteen Duurzaamheid), de week van de lentekriebels in maart (bouwsteen Identiteit) of april, de maand van de religie, waarbij de bouwstenen Vrijheid&Gelijkheid en Diversiteit horen.

Wanneer het tijd is voor een nieuw thema, komt het lerarenteam kort bij elkaar om de bouwsteen door te nemen en te brainstormen over mogelijke activiteiten. Alle leraren krijgen een nieuwsbrief met kennis over de bouwsteen en tips voor de uitwerking. Zo bouwen ze als het ware aan een doorlopende leerlijn. Daarbij gaat het voor de onderbouw natuurlijk om andere kennis en gesprekken als voor de bovenbouw, daarin komen de thema’s op een veel abstracter niveau aan bod.

Ouders meenemen

‘Als school hechten we er sterk aan om ouders te betrekken bij het burgerschapsonderwijs. Kinderen nemen discussies mee naar huis en omgekeerd ook mee naar school,’ legt de onderzoekende leraar uit. ‘Als openbare school zijn wij bij uitstek divers; daarin moet je kaders bieden. Bij elk nieuw thema gaat er daarom een poster met prikkelende vragen naar de ouders. Die poster hangt ook bij de ingang van de school en met koeienletters wordt de desbetreffende bouwsteen geprojecteerd. Daarmee brengen we het gesprek op gang. En natuurlijk schuurt dat wel eens. Verschillen mogen er zijn, maar wel met respect voor elkaar.’

‘Werk vooral met boeken! Lezen en voorlezen over burgerschapsthema’s: dat is win-win als je het koppelt aan taalonderwijs!’

Meer diepgang

Resultaat van deze aanpak is dat alle thema’s van burgerschap aandacht krijgen, dat ze meer zichtbaar zijn en meer diepgang hebben gekregen. Lerarenteams zijn enthousiast, ze zien de waarde ervan en het gaat meer leven, zegt Verschoor, die ook andere scholen van de stichting BOOR ondersteunt bij burgerschapsonderwijs.

Niet dubbelop

Knelpunten in deze aanpak zijn er ook. Zo gaan de lesmethodes, bijvoorbeeld voor wereldoriëntatie, soms in op heel andere thema’s. ‘Dat maakt de aandacht weer versnipperd’, zegt Verschoor. ‘Een oplossing kan zijn om meer thematisch onderwijs te bieden. Verder merkten we in het eerste jaar dat we met de Jaarkalender werkten, dat het best krap was om elke maand een bouwsteen aan bod te laten komen. Nu plannen we de onderwerpen van vakantie tot vakantie in. We kijken ook goed naar de overlap, naar wat je toch al doet. Het moet niet dubbelop natuurlijk. Het gaat om focus aanbrengen en combineren.’

Als school kun je deze aanpak makkelijk overnemen, denkt zij. Er zijn heel veel materialen beschikbaar, dus daaraan zal het niet liggen. Haar belangrijkste tip: ‘Breng leraren uit verschillende groepen bij elkaar, en ga het structureel inplannen. En werk vooral met boeken! Lezen en voorlezen over burgerschapsthema’s: dat is win-win als je het koppelt aan taalonderwijs!’

Meer weten?