Basis- en voortgezet onderwijs

In alle deelstaten van Duitsland gaan leerlingen vanaf 6 jaar naar de basisschool, de Grundschule. Het onderwijs duurt 4 jaar in de meeste deelstaten, 6 jaar in de deelstaten Berlijn en Brandenburg. Het basisonderwijs heet Primarstufe in Duitsland.

Het voortgezet onderwijs bestaat uit 2 fases:

• onderbouw voortgezet onderwijs
• bovenbouw voortgezet onderwijs

Onderbouw voortgezet onderwijs

De onderbouw van het voortgezet onderwijs heet in Duitsland meestal Sekundarstufe I, maar deelstaten kunnen het ook anders noemen. Leerlingen beginnen met de onderbouw als ze 10 of 12 jaar zijn. Dit hangt af van de duur i van het basisonderwijs in de deelstaat.

Er zijn verschillende soorten scholen waaraan leerlingen de onderbouw kunnen volgen, zoals Gesamtschule, Gymnasium, Hauptschule of Realschule. Leerlingen van een Gymnasium sluiten de onderbouw niet af met een diploma. Zij gaan bij goede resultaten verder met de bovenbouw van een Gymnasium. Leerlingen van andere scholen sluiten de onderbouw wel af met een diploma. Ze doen meestal examen voor het Mittlerer Schulabschluss, maar het diploma kan ook anders heten. De diplomanaam hangt af van de deelstaat.

Bovenbouw voortgezet onderwijs

De bovenbouw van het voortgezet onderwijs heet meestal Sekundarstufe II, maar deelstaten kunnen het ook anders noemen. Er zijn verschillende soorten scholen waaraan leerlingen de bovenbouw kunnen volgen. We noemen op deze pagina de diploma's van de verschillende scholen.

Het Mittlerer Schulabschluss is het diploma van de onderbouw van het voortgezet onderwijs. In sommige deelstaten heet het diploma anders.

• Duur: meestal 6 jaar (Klasse 5 - Klasse 10), in de deelstaten Berlijn en Brandenburg 4 jaar (Klasse 7 - Klasse 10).
• Inhoud: vaak algemeen vormende vakken en soms een combinatie van algemeen vormende en beroepsgerichte vakken.
• Functie van het diploma: toegang tot de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
• Diploma: Mittlerer Schulabschluss. Diploma’s kunnen ook andere namen hebben, zoals:
  • Abschlusszeugnis der Klasse 10 der Hauptschule
  • Mittlere Reife
  • Realschulabschluss
  • Sekundarabschluss I

Leerlingen kunnen het diploma Fachhochschulreife behalen als zij de bovenbouw van het voortgezet onderwijs aan een Fachoberschule hebben gevolgd. Soms noemen deelstaten de Fachoberschule anders.

• Duur: meestal 2 jaar (Klasse 11 en 12).
• Inhoud: in algemeen vormende vakken en/of beroepsgerichte vakken.
• Toelatingseisen: een onderbouwdiploma, bijvoorbeeld een Mittlerer Schulabschluss. Leerlingen met een diploma van een beroepsopleiding, kunnen in het 2e jaar (Klasse 12) van de Fachhochschulreife-opleiding beginnen.
• Functie van het diploma: toegang tot het hoger beroepsonderwijs. Het diploma geeft geen toegang tot het wetenschappelijk onderwijs. Voor een uitleg over deze 2 soorten onderwijs, zie Hoger onderwijs in Duitsland.
• Diploma: Fachhochschulreife.

Let op: leerlingen kunnen ook een Fachhochschulreife behalen door na de onderbouw een beroepsopleiding af te ronden. De beroepsopleiding moet minimaal 2 jaar duren en voldoende algemeen vormende vakken hebben. Deze Fachhochschulreife heeft ook het niveau van een havodiploma.

Leerlingen krijgen het diploma Zeugnis der allgemeinen Hochschulreife als zij slagen voor het examen van het Gymnasium, het Abitur. De bovenbouw van een Gymnasium heet meestal Gymnasium of gymnasiale Oberstufe, maar deelstaten kunnen het ook anders noemen.

• Duur: meestal 2 jaar (Klasse 11 en 12), soms 3 jaar (Klasse 11, 12 en 13).
• Inhoud: algemeen vormende vakken (allgemeinbildenden Fächer). Leerlingen doen meestal in 5 vakken examen, soms in 4 vakken. Ze moeten uit elk van de volgende clusters (Aufgabenfelder) 1 vak kiezen:
  • Sprache/Literatur/Kunst (taal//literatuur/kunst);
  • Sozialwissenschaftlich (sociale wetenschappen);
  • Mathematisch/naturwissenschaftlich/Technologie (wiskunde/natuurwetenschappen/technologie).
    Voor de andere 2 examenvakken moeten ze kiezen uit de vakken Duits, een vreemde taal en wiskunde.
• Toelatingseisen: de afgeronde onderbouw van het Gymnasium. Of een ander onderbouwdiploma, bijvoorbeeld een Mittlerer Schulabschluss, met goede studieresultaten (Qualifikationsvermerk).
• Functie van het diploma: toegang tot het wetenschappelijk onderwijs en het hoger beroepsonderwijs.
• Diploma: Zeugnis der allgemeinen Hochschulreife. Het diploma wordt ook wel Abitur (examen) genoemd.

Leerlingen die het laatste jaar van de bovenbouw van het Gymnasium niet hebben afgerond, kunnen een Schulischen Teil der Fachhochschulreife aanvragen. Als ze met dit diploma verder willen naar het hoger onderwijs in Duitsland, dan moeten ze eerst nog een beroepsopleiding of stage afronden. Daarna mogen ze naar het hoger beroepsonderwijs in Duitsland, maar niet naar het wetenschappelijk onderwijs. Studenten hebben dan dus dezelfde rechten als studenten met een Fachhochschulreife.

Leerlingen doen examens voor een Zeugnis der Fachgebundenen Hochschulreife als zij de bovenbouw van het voortgezet onderwijs hebben afgerond aan een Berufsoberschule of Berufliches Gymnasium. Leerlingen kunnen ook examen doen voor dit diploma als zij Klasse 13 aan een Fachoberschule afgerond hebben.

• Duur: 2 jaar (Klasse 11 en 12) of 3 jaar (Klasse 11, 12 en 13).
• Inhoud: grotendeels hetzelfde als bij de Zeugnis der Allgemeinen Hochschulreife, alleen leren ze geen 2e vreemde taal. Daarnaast kiezen leerlingen vaak een profiel. Dit heet meestal Fachbereich. Dit zijn voorbeelden van profielen:
  • Sozialwesen (sociale wetenschappen)
  • Technik (techniek)
  • Wirtschaft (economie)
• Toelatingseisen: deze verschillen per school.
  • Toelatingseis van de Berufsoberschule en Fachoberschule: een onderbouwdiploma, bijvoorbeeld een Mittlerer Schulabschluss.
  • Toelatingseis van het Berufliches Gymnasium: de afgeronde onderbouw van het Gymnasium. Of een ander onderbouwdiploma, bijvoorbeeld een Mittlerer Schulabschluss, met goede studieresultaten (Qualifikationsvermerk).
• Functie van het diploma: toegang tot hoger onderwijs.
  • Toegang tot hoger beroepsonderwijs kan met elk profiel.
  • Toegang tot wetenschappelijk onderwijs kan ook met elk profiel, maar studenten moeten wel een profiel hebben dat aansluit op wat ze willen gaan studeren.
• Diploma: Zeugnis der fachgebundenen Hochschulreife. Op het diploma staat ook het profiel (als ze dat hebben gekozen).

Let op: voor toelating tot wetenschappelijk onderwijs kijken Duitse onderwijsinstellingen bij dit diploma naar het profiel/vakkenpakket. Dat moet aansluiten bij de studierichting, anders laten ze de student niet toe.

Duitsland bestaat uit 16 deelstaten (Länder) met elk een eigen ministerie van Onderwijs. De ministeries van Onderwijs vormen samen de Kultusminister Konferenz (KMK). Een overzicht van alle ministeries van Onderwijs staat op de Duitstalige KMK-website.

Elk ministerie bepaalt grotendeels het onderwijsbeleid van haar deelstaat. De opleidingen van deelstaten verschillen daarom soms van elkaar, bijvoorbeeld als het gaat om de duur, inhoud en diplomanamen.

Op de Duitstalige website lehrer-online kun je voor elke deelstaat het curriculum van het basis- en voortgezet onderwijs opzoeken.

Er is ook een nationaal (federaal) ministerie van Onderwijs en Onderzoek, het Bundesministerium für Bildung und Forschung (BMBF). Dit ministerie stelt alleen algemene richtlijnen op voor de ministeries van de deelstaten.