Meertaligheid als kans, niet als obstakel

Hoogleraar in de pedagogische wetenschappen Orhan Agirdag is een veelgevraagd spreker; zijn expertise op het gebied van meertaligheid, onderwijsachterstanden en kansengelijkheid spreekt veel leraren aan. Zijn drive: hoe kunnen scholen beter inspelen op diversiteit in de klas en leerlingen gelijke kansen bieden om zich te ontwikkelen? Het benutten van meertaligheid ziet hij daarin als uitdaging èn kans.

Die meertaligheid neemt bovendien alleen maar toe in Nederland. Of het nu Oekraïens, Engels of Limburgs is: in vrijwel elke klas zitten tegenwoordig kinderen die meertalig zijn. Agirdag weet uit ervaring hoe belangrijk de erkenning van meertaligheid is. “Op mijn basisschool in Limburg had ik het geluk dat er Turkse boeken in de bibliotheek stonden en dat ik daarnaast les kreeg in mijn thuistaal. Ik maakte me het Nederlands snel eigen en leerde ook over de geschiedenis en cultuur van de Limburgse mijnen waar mijn vader werkte. Daardoor voelde ik me verbonden.”

Nu heeft hij naar eigen zeggen dus twee moedertalen. Zijn studie en werk in Leuven voegde er een vleugje Vlaams aan toe.

Kansenongelijkheid is geen natuurwet

Als wetenschapper maakt hij zich zorgen over de leerprestaties van leerlingen op diverse scholen. “Zowel in Nederland als in Vlaanderen presteren leerlingen uit laagopgeleide gezinnen of met een migratieachtergrond een stuk lager. Daardoor krijgen zij niet dezelfde kansen om zich te ontwikkelen. Maar kansenongelijkheid is geen natuurwet. Het ligt niet aan de leerlingen! Want er zijn ook scholen met een diverse leerlingpopulatie die het juist heel erg goed doen”, zegt hij.

"Kennis over meertaligheid, bewustwording van verschillende talen en culturen, dat is belangrijk voor leerlingen en de school. Voor iedere burger eigenlijk."

Succesfactoren voor gelijke onderwijskansen

Agirdag concludeert op basis van onderzoek dat succesvolle scholen drie zaken met elkaar gemeen hebben. Hoge verwachtingen hebben van leerlingen, met aandacht voor culturele verschillen, is de eerste. Praktisch gezien betekent dit dat je leerlingen een rijke leerstof aanbiedt en gerichte feedback geeft. Een warm-strenge aanpak is een tweede succesfactor. Dat is een combinatie van duidelijkheid en betrokkenheid, legt hij uit.

“Een school moet een veilige leeromgeving zijn voor zowel leerlingen als leraren. Discipline en een consequente aanpak moeten hand in hand gaan met acceptatie en warmte. Dan voelen leerlingen zich welkom en ontwikkelen zij een ‘sense of belonging’. We weten dat dit een positieve invloed heeft op leerprestaties.”

“Leerlingen verbieden hun eigen taal te spreken – hoe goedbedoeld ook - werkt niet. Want daardoor voelen zij zich niet verbonden. Natuurlijk is het is niet de bedoeling dat iedereen zo maar wat doet. Het is juist belangrijk om duidelijke afspraken te maken over het taalgebruik, om groepsvorming of buitensluiting van leerlingen te voorkomen. Spreek met elkaar de taal die iedereen begrijpt.”

Cultureel responsief onderwijs

Een derde succesfactor gaat over cultureel responsief onderwijs. Als leraar is het belangrijk je bewust te zijn van de talige, culturele of religieuze diversiteit in je klas, aldus Agirdag. “Het werken aan leerdoelen staat voorop. Zet meertaligheid daar bewust bij in om het leerproces van de leerlingen te ondersteunen. Daardoor ontwikkelen leerlingen zich niet alleen op taalgebied en in het Nederlands, maar ook in andere vakken zoals rekenen en wereldoriëntatie.”

Veel scholen spelen hier al op in, bijvoorbeeld door meertalige boeken aan te schaffen. Toch is het voor leraren in het basisonderwijs best een uitdaging om meertaligheid te benutten in het dagelijks werk. Agirdag wil hen daarom graag inspireren met de ervaring die hij opdeed met anderstalige studenten in zijn eigen onderwijspraktijk.

Digitale tools inzetten

“Het gaat om maatwerk – niet iedere school is immers hetzelfde - maar het hoeft niet ingewikkeld te zijn. Denk bijvoorbeeld aan het aanbieden van kernwoorden in een andere taal. Of laat een leerling een tekst schrijven in zijn eigen taal. Met behulp van AI kun je als leraar checken of je leerling de lesstof beheerst. Verder zijn er mooie vertalingstools om lesmateriaal direct in een andere taal om te zetten. Voor mij is meertaligheid geen hindernis maar juist een meerwaarde!”

Het zijn slechts een paar voorbeelden, maar Agirdag zal meer praktische tips delen tijdens de Nuffic-conferentie 'De wereld in de klas' die je als leraar direct kunt gebruiken. Als het bijdraagt aan meer kansengelijkheid moet je elke mogelijkheid aangrijpen, vindt de Vlaamse hoogleraar. Te meer omdat het lerarentekort een van de grootste uitdagingen is, waar juist leerlingen op zwakkere scholen nadelen van ondervinden.

Wereldburgerschap voor iedere burger

Agirdag denkt dat het positief is om wereldburgerschap te koppelen aan burgerschapsonderwijs. “Kennis over meertaligheid, bewustwording van verschillende talen en culturen, dat is belangrijk voor leerlingen en de school. Voor iedere burger eigenlijk.”