Wereldburgerschapsonderwijs: kleine stap met veel impact

De stap van burgerschap naar wereldburgerschap in het onderwijs is niet zo groot, stelt Bram Eidhof, deskundige op het gebied van burgerschap. “Democratische waarden kun je net zo goed in een internationale context behandelen. De kunst is daarbij om leerlingen te wapenen tegen een gevoel van machteloosheid als het bijvoorbeeld om een groot vraagstuk als klimaatverandering gaat.” Binnenkort presenteert hij het Handboek Wereldburgerschap dat scholen houvast geeft bij het vormgeven van wereldburgerschap.

Terwijl Bram Eidhof de laatste hand legt aan het Handboek Wereldburgerschap voor het voortgezet onderwijs (in opdracht van Unesco en Nuffic), vertelt hij graag over het belang ervan. Scholen werken al aan versterking van burgerschap in hun school – ook naar aanleiding van de wet Burgerschapsonderwijs die vanaf 1 augustus 2021 in werking treedt. We leggen hem een aantal vragen voor.

Wat is eigenlijk het verschil tussen burgerschap en wereldburgerschap?

“Burger ben je nooit in je eentje. Per definitie ben je altijd onderdeel van een groep, of het nu je klas, een stad of een land is. Burgerschapsonderwijs houdt in dat je - met democratische waarden als uitgangspunt - bespreekt waar je het over eens bent, waar conflicten zijn, of hoe je ze kunt oplossen. En ook leert handelen, want met alleen praten verander je de wereld niet. Dat begint bijvoorbeeld met ruzie over regels in de klas, maar het kan ook over fundamentele zaken gaan, bijvoorbeeld wanneer vrijheid en gelijkheid met elkaar botsen.”

“Scholen die wereldburgerschap geven besteden altijd aandacht aan grensoverschrijdende vraagstukken. Dat is belangrijk, omdat mensen en landen wederzijds afhankelijk van elkaar zijn. Het gaat om thema’s die ons allemaal raken: welke gevolgen het kopen van bepaalde producten heeft (denk aan kinderarbeid), of hoe je CO2-uitstoot kunt verminderen.”

Is het dan niet beter om burgerschap en wereldburgerschap samen te voegen?

“De waarden die je bij burgerschapsonderwijs bespreekt, zoals de democratische rechtstaat, kun je prima in een internationale context plaatsen. Het is vooral een verschil in nadruk. Als school is dat goed te integreren: je kan wat je aan burgerschap doet prima onder de noemer wereldburgerschap scharen. Voorwaarde is wel dat je als school de kennis in huis moet hebben om internationale vraagstukken te behandelen.”

“Het vergt daarnaast vakmanschap van leraren om discussies in de klas in goede banen te leiden. Sommige leraren geven aan dat ze daar op de lerarenopleidingen onvoldoende op zijn voorbereid, zo blijkt uit onderzoek. Ik spreek ook wel eens docenten die zich niet comfortabel voelen bij het klassikaal bespreken van controversiële onderwerpen. Als school kun je daarin het verschil maken en leraren steunen of trainen. Op scholen die daar echt als team werk van maken, zien we dat je in principe alles kunt bespreken in de klas. Als er dan een heftig incident is, zoals een aanslag, ben je als leraar en als klas voorbereid om daar een goed gesprek over te hebben.”

Wat kunnen we verwachten van het Handboek Wereldburgerschap?

“Het Handboek Wereldburgerschap volgt dezelfde lijnen als het eerder gepubliceerde Handboek Burgerschap. Het reikt scholen een uitgebreid en wetenschappelijk verantwoord plan van aanpak aan: het begint met een visie ontwikkelen, doelen formuleren en daaraan leerdoelen en lesactiviteiten koppelen (het onderwijs ontwerpen in een doorlopende leerlijn). Ook evaluatie is belangrijk om je steeds te blijven ontwikkelen en verbeteren.”

“Een lastige stap is om concreet te maken welke doelen je als school wil bereiken met wereldburgerschap en om samenhang aanbrengen tussen alle leeractiviteiten. Het Handboek biedt daarbij inspiratie en houvast. Zo kan iedere school eruit halen wat hij nodig heeft. Bij de vorige editie kregen we als reactie dat het scholen tijd scheelt en de kwaliteit er beter van wordt. En let wel, je hoeft niet alles eerst volledig uit te denken; de perfecte visie bestaat niet. Aan de slag gaan en meerdere jaren nemen om wereldburgerschapsonderwijs te ontwikkelen werkt vaak beter. Het is ook pionieren!”

“Burgerschap en wereldburgerschap vullen elkaar aan”

Kun je wereldburgerschap in alle vakken toepassen?

“Ja! Dit maakt het wereldburgerschapsonderwijs juist sterker. Een mooi voorbeeld is Lyceum Kralingen in Rotterdam, waar bij techniek- of programmeeropdrachten ook altijd burgerschapsvragen over privacy en vrijheid aan de orde komen. In het Handboek Wereldburgerschap staan niet alleen scholen met goede voorbeelden, maar ook een aantal werkvormen die je als leraar in de klas kunt gebruiken.”

“Neem bijvoorbeeld de werkvorm cultureel relativisme. In de maatschappij bestaat een spanningsveld rond de vrijheid van godsdienst en bijvoorbeeld vrouwenrechten. Hoe kun je dat bespreken en leerlingen stimuleren hun mening te vormen? Wat is acceptabel en wat niet? Zo verken je dat er verschillen én grenzen zijn. In een andere werkvorm krijgen leerlingen de opdracht om als groepje revolutionairen van een dictatuur een democratie te maken, via een geweldloze revolutie. Zo kaart je de vanzelfsprekendheden van onze democratie aan, maar ze ervaren ook dat democratie altijd onderhoud nodig heeft.”

Je staat zelf regelmatig voor de klas en interviewde leerlingen voor het Handboek. Hoe ervaren zij wereldburgerschap?

“Ik leer altijd veel van het lesgeven en de gesprekken met leerlingen. Zoals dat wereldburgerschap echt belangrijk is voor ze. In het ontdekken van hun idealen, maar ook dat ze zich niet machteloos hoeven te voelen als het om grote problemen van deze tijd gaat, zoals de wereldwijde opwarming van het klimaat. Het biedt hoop voor de toekomst: zij doen er toe, ze kunnen er iets aan doen.”