De wereld begint op school: van burgerschap naar wereldburgerschap

De afgelopen weken was het thema burgerschap volop in het nieuws. Naar aanleiding van de moord op de Franse docent Samuel Paty riepen onderwijsministers Arie Slob en Ingrid van Engelshoven scholen op om aandacht te besteden aan de gebeurtenis in Frankrijk en aan de vrijheid van meningsuiting. Kort hierna moest een Rotterdamse docent onderduiken omdat hij werd bedreigd.

Veel scholen in het funderend onderwijs worstelen met het vormgeven van burgerschap in de praktijk. Burgerschapsonderwijs is sinds 2006 vastgelegd in de wet, maar de omschrijving is dermate breed dat scholen er op zeer uiteenlopende manieren aandacht aan besteden. Dit heeft geleid tot een herziening van de burgerschapsopdracht, die recent werd behandeld in de Tweede Kamer.

We pleiten ervoor om de huidige herziening aan te grijpen om te focussen op wereldburgerschap in plaats van burgerschap. In dit artikel leggen we uit waarom dat belangrijk is en hoe je daar zelf mee aan de slag kan.

De wereld begint op school

Burgerschapsonderwijs is veel breder dan de discussie over de vrijheid van meningsuiting en het gebruik van spotprenten. Burgerschapsonderwijs stimuleert leerlingen hoe ze actief onderdeel kunnen zijn van een pluriforme, democratische samenleving. Een samenleving die de afgelopen eeuwen steeds internationaler is geworden. Actuele maatschappelijke vraagstukken als migratie en klimaatproblematiek spelen op alle niveaus: op school, maar ook elders in de wereld. Ze vragen om mondiale oplossingen. En om leerlingen die hiermee om kunnen gaan.

Voor leerlingen begint de wereld op school. Op school zijn zij onderdeel van een micro-samenleving waarin ze in aanraking komen met verschillende personen, denkwijzen, culturen, religies, sociaaleconomische klassen, en uiteraard lesonderwerpen. Het onderdeel zijn van deze micro-maatschappij draagt al bij aan een deel van de doelen van burgerschapsonderwijs. Arjen Lubach verwoordde het treffend: “Thuis ben je aan je ouders overgeleverd en op school aan de wereld.”

"Door op school de stap te zetten van burgerschap naar wereldburgerschap laat je leerlingen beseffen dat ze verbonden zijn met de rest van de wereld en dat ze er een actieve rol in kunnen spelen."

In een jaar waarin een pandemie scherp laat zien hoe de wereld is verbonden, lijkt het ondenkbaar dat leerlingen niet worden voorbereid op deelname aan de diverse en internationale samenleving. Wereldburgerschap is eigenlijk allang onderdeel van alle vakken en vormen zelfs de kern van het waarom van onderwijs. Van maatschappijleer, geschiedenis, biologie, aardrijkskunde, economie tot natuurkunde: voor elke discipline geldt dat er een internationale context is die van invloed is op de Nederlandse maatschappij. Waarom zouden we dan ook niet nadrukkelijker pleiten voor het vormgeven van wereldburgerschapsonderwijs in plaats van alleen burgerschapsonderwijs?

Er zijn tal van voorbeelden die de positieve aspecten benadrukken. Uit onderzoek blijkt dat hoe diverser je sociaal kapitaal is, hoe groter je begrip voor de ander. Dit doe je bijvoorbeeld op doordat je contact hebt met mensen in andere landen. Een open blik ontwikkelen voor andere culturen en meningen zorgt uiteindelijk zelfs voor een gelukkiger leven, volgens geluksprofessor Leo Bormans.

Door op school de stap te zetten van burgerschap naar wereldburgerschap laat je leerlingen beseffen dat ze verbonden zijn met de rest van de wereld en dat ze er een actieve rol in kunnen spelen. Je voegt een brede kijk op de wereld toe aan je burgerschapsonderwijs, waarbij je steeds het verband legt met het dagelijks leven van je leerlingen. Als je met wereldburgerschap aan de slag gaat, bied je leerlingen de basis om zelfverzekerd in de wereld te staan en een positieve bijdrage aan de samenleving te leveren.

Wereldburgerschap sluit aan bij doelen van onderwijs

Inzetten op wereldburgerschap versterkt alle onderdelen van het onderwijs. Onderwijspedagoog Gert Biesta omschrijft 3 doeldomeinen van onderwijs. Ten eerste het opdoen van kennis, vaardigheden en houdingen (kwalificatie). Maar ook leerlingen deel te laten worden van bestaande tradities en praktijken (socialisatie) en persoonsvorming van de leerlingen, zodat ze een volwassen, vrij en verantwoordelijk onderdeel van de wereld worden (subjectificatie).

"Inzetten op wereldburgerschap versterkt alle onderdelen van het onderwijs."

Wereldburgerschap raakt aan al deze domeinen. Het opdoen van kennis over de democratische rechtsstaat en het oefenen van democratische vaardigheden aan het domein kwalificatie. Leerlingen onderdeel maken van maatschappelijke gebruiken en bijvoorbeeld leren omgaan met diversiteit en verschillen in de maatschappij is een onderdeel van socialisatie. Voor de persoonsvorming van de leerlingen is het belangrijk dat zij ook leren omgaan met feedback uit hun omgeving en hun eigen verantwoordelijkheid te nemen.

Een verstandig idee om mee aan de slag te gaan dus, maar hoe doe je dat?

Wereldburgerschap in de praktijk

Tijdens onze recente online inspiratiebijeenkomsten over internationalisering en wereldburgerschap in het voortgezet onderwijs presenteerden 3 scholen hoe zij in de praktijk wereldburgerschap vormgeven. Internationaliseringscoördinator Peter Rutgers van het Montessori Lyceum Groningen gaf een aantal tips hoe zij hun internationale curriculum op school hebben ontwikkeld.

1. Inventariseer wat er al gebeurt

“Inventariseer met een groep collega’s wat er al gebeurt. Zeker voor grote vo-scholen geldt dat er veel activiteiten en bijvoorbeeld excursies plaatsvinden. Een eerste stap kan dan bijvoorbeeld zijn om een uitwisseling of talenreis breder onderdeel van het curriculum te laten zijn.” Lees meer over het organiseren van een uitwisseling of talenreis.

2. Verbind het aan je schoolbrede visie

“Om bewuste keuzes te maken voor het vormgeven van wereldburgerschap is het onontbeerlijk dat het wordt verbonden aan de visie van je school. Voor het Montessori Lyceum Groningen stonden de montessoriprincipes als betekenisvol onderwijs, betrokkenheid bij de samenleving, leren kiezen, een eigenwijze ontdekkingsreis, en bijvoorbeeld hoofd, hart handen (ook ervaren) centraal. Voor een andere school kan rentmeesterschap een belangrijk onderdeel van de schoolvisie zijn.”

3. Inventariseer vanuit je schoolvisie wat er nog meer zou kunnen gebeuren

Houd hierbij oog voor een breder perspectief. Zo voorkom je extra werk en wordt het vormgeven van wereldburgerschap een natuurlijk proces.

4. En verder...

• Steun vanuit de schoolleiding is essentieel. Uit ervaring weten we dat het zinvol is om een coördinator aan te stellen die hiervoor taakuren krijgt.
• Voorkom dat je het wiel opnieuw uitvindt en wissel uit met scholen die hierin al verder zijn. In het voortgezet onderwijs zijn 75 scholen lid van het Global Citizen Network. Dit netwerk richt zich op het opleiden van leerlingen tot wereldburgers die goed zijn voorbereid op de internationale en interculturele maatschappij. Tijdens netwerkbijeenkomsten wordt veel kennis en ervaring uitgewisseld en zorgen de deelnemende scholen ervoor dat wereldburgerschap op school in ontwikkeling blijft. Voor het primair onderwijs zijn er plannen om in 2021 ook een dergelijk netwerk te starten. Op de hoogte blijven? Laat het ons weten!
• Werkzaam op een basisschool? Bekijk onze brochure Wereldburgerschap op de basisschool met praktische tips en lesideeën.
• Start een online samenwerkingsproject met een andere Europese klas via de kosteloze tool eTwinning en voeg een internationale dimensie toe aan je les.
• Subsidies. Er zijn diverse subsidies beschikbaar om op school aan de slag te gaan met internationalisering en wereldburgerschap:
  • De Internationalisering Funderend Onderwijs (IFO) regeling.
  • Europese subsidie van Erasmus+ waarmee scholen kunnen samenwerken met andere (onderwijs)instellingen in Europa en hiermee kunnen uitwisselen. Een andere mogelijkheid is dat docenten en andere medewerkers nascholingscursussen volgen in het buitenland, of ideeën uitwisselen met Europese collega’s. Er zijn legio mogelijkheden en het Nationaal Agentschap Erasmus+ biedt diverse ondersteuningsmogelijkheden. Neem contact op met het Agentschap.