Nieuwkomer als onderwijsassistent: identificatiefiguur en bruggenbouwer

Boven: foto van ICO-studenten tijdens de feestelijke opening van het Expertisepunt Cultuurrijk Opleiden

Lesgeven aan – en omgekeerd ook leren van – nieuwkomers. Carlien Klaassens, NT2-docent Educatie en Inburgering aan het Alfa-college in Groningen, doet het al jaren. Haar studenten komen veelal uit niet-westerse landen en brengen naast een andere taal ook een andere cultuur mee.

De diversiteit tussen studenten is groot. De één woont al acht jaar in Nederland, de ander is pas gearriveerd. De leeftijden lopen uiteen van 20 tot 60 jaar. Veel van Carliens NT2-studenten hebben een onderwijsdiploma uit het land van herkomst. Toch hebben ze moeite een baan te vinden in Nederland, omdat ze kennis missen over het onderwijssysteem en de geldende pedagogiek.

Bruggenbouwers bij uitstek

Die situatie begonnen steeds meer te wringen bij Carlien. Ze vond het onzinnig dat hun talenten onbenut bleven – vooral in een tijd van arbeidstekorten in het onderwijs en groeiende culturele diversiteit in het klaslokaal.

“Met hun culturele achtergrond en meertaligheid zijn deze studenten bruggenbouwers bij uitstek”, vertelt Carlien. “Het leek me mooi om die culturele kracht in te zetten.”

Dat bewoog Carlien ertoe om in 2022 de nieuwe opleiding Interculturele Coach – Onderwijsassistent (ICO) op te zetten. In twee tot drie jaar worden studenten met een (recente) migratieachtergrond klaargestoomd voor een rol in het Nederlandse onderwijs. Drie jaar na de start kent de opleiding zo’n 80 alumni van 35 verschillende nationaliteiten. Veruit de meeste alumni hebben een baan gevonden op een onderwijsinstelling in een van de noordelijke provincies. De nieuwe opleiding won in 2024 de hoofdprijs bij het Europees Talenlabel.

Aanpassingen van ‘beide kanten’

Nieuwkomers die actief zijn als assistent binnen het Nederlandse onderwijs: het vergt aanpassingen van beide kanten, ziet Carlien. “De eerste week stage is voor onze ICO-studenten vaak een cultuurshock. Leerlingen luisteren niet altijd, er worden weinig straffen uitgedeeld. Ze vinden de aanpak te soft. Die blik is het gevolg van het onderwijs dat ze zelf hebben gekregen, dat vaak is gebaseerd op een onveilig wereldbeeld. In Nederland geven we les vanuit een veilig, positief pedagogisch klimaat. Na verloop van tijd gaan ICO-studenten daar ook het positieve van inzien – al vinden ze het vaak nog te soft.”

Aan de andere kant kijken Nederlandse docenten te veel vanuit hun Nederlandse referentiekader. Op sommige scholen is er sprake van onverschilligheid of zelfs vijandigheid. “Ze zeggen: ‘wij hebben geen biculturele scholieren, dus we hebben geen interculturele coaches nodig’. Maar ook die scholieren komen later terecht in een multiculturele samenleving. Een keer wilde een school geen docent met een hoofddoek. Zulke reacties doen onze studenten pijn.”

Gelukkig staat daar een veelvoud aan positieve ervaringen tegenover (zie ook de twee verhalen onderaan). Carlien: “Een ICO signaleert meer. Die voelt culturele verschillen beter aan, bijvoorbeeld als een leerling niet actief meedoet in een groep. Voor deze scholieren is een ICO makkelijker benaderbaar. Hij of zij lijkt op de leerling, wordt gezien als identificatiefiguur. Leerlingen krijgen een gevoel van thuis, iemand die ze begrijpt.”

Omarm de complexiteit

Maar eenvoudig wordt het nooit – en dat hoeft ook niet, vindt Carlien. “De complexiteit van integratie blijft me boeien. Het is ook essentieel om die complexiteit te blijven zien. Je bent nooit uitgeleerd. We blijven allemaal generaliseren, ik ook. Elke dag loop je daar tegenaan.”

Ze noemt als voorbeeld het belang dat Nederlanders hechten aan zelfreflectie. Nieuwkomers uit niet-westerse landen hebben daar weleens moeite mee. “Zij komen uit een collectivistische cultuur, daar is de ‘ik’ veel minder belangrijk. Tijdens onze opleiding hebben we daar oog voor. Maar tijdens een stage is dat begrip niet vanzelfsprekend. Van onze studenten vraagt dat nieuwsgierigheid en culturele lenigheid. Dat is niet makkelijk, maar zo blijven we leren van elkaar.”

Carlien raadt scholen aan om breder te kijken naar internationalisering. Dat gaat volgens Carlien om meer dan leren over cultuurverschillen. “Kijk ook naar de diversiteit binnen je lerarencorps. Een collega met een andere culturele of religieuze achtergrond laat jezelf én leerlingen anders naar zaken kijken. Soms is dat ongemakkelijk. Maar dat betekent juist dat je aan het leren bent. Diversiteit is geen belemmering maar een kans.”

Twee ervaringsverhalen van ICO-alumni

“Ik moedig mijn studenten aan om verder te gaan en ik ben er altijd voor elke student die het moeilijk heeft door omstandigheden in het leven.“

“Ik had een student uit ander land. Deze student was helemaal alleen, had geen familieleden in Nederland. De student had moeite met de taal en kon niet alle opdrachten doen. Ik kon met de student meeleven, want ik was ooit ook helemaal alleen in Nederland. Ik heb een plan voor de student gemaakt en heb die student begeleid tot die het diploma haalde. Ik was heel trots en heel blij, alsof ik zelf een diploma had behaald.”

“Ik volgde de opleiding met studenten met een migratieachtergrond, daardoor durfde ik Nederlands te spreken zonder me te schamen voor fouten. We zaten allemaal in het zelfde schuitje.”

“Ik ben nu de schakel tussen de ouders, de school en de studenten. De sociale en emotionele ontwikkeling van de student staat centraal in het leerproces hier. In Syrië is daar weinig tot geen aandacht voor. Wel vind ik dat de vrijheid van de student soms botst met de waardigheid van de docent.”

“Als interculturele coach probeer ik de culturele verschillen tussen het Nederlandse samenleving en de cultuur van migranten kleiner. Dat doe ik uit te leggen wat de normen en waarden in Nederland zijn en wat de cultuur is van de nieuwkomers.”