Succesvol switchen tussen de straat en school
Hij heeft het zelf twee keer meegemaakt. Iliass El Hadioui, onderwijssocioloog van de Erasmus Universiteit Rotterdam en de Vrije Universiteit Amsterdam, kreeg in groep 8 een lager schooladvies van zijn juffrouw dan zijn Cito-score voorschreef. "De directeur ging ervoor liggen en zorgde dat ik naar een havo/vwo brugklas kon."
De tweede keer dat een docent op het juiste moment in zijn leven ingreep, gebeurde op de middelbare school. De jonge Iliass ging over naar 4 vwo, maar wilde zelf liever naar de havo. "Ik voelde me niet thuis op het vwo. Op de havo kon ik met mijn vrienden voetballen." Zijn docent godsdienst en levensbeschouwing wilde daar niets van weten. "Wat mijn docent toen tegen mij zei herinner ik me nog als de dag van gisteren. Hij zei: ‘Iliass, er is niets ergers dan verspild talent'."
Het werkte. De jonge El Hadioui bleef op het vwo. "Met de persoonlijke overtuiging dat je een taak te volbrengen hebt in de ontwikkeling van jongeren, kun je als docent het verschil maken", aldus de socioloog.
Vijf voor 12
El Hadioui onderzoekt meer dan tien jaar diversiteit in het onderwijs. De groeiende segregatie en kansenongelijkheid baren hem zorgen. "Er zijn gevallen bekend van kinderen van verschillende afkomst en met dezelfde Cito-scores, die naar andere niveaus worden gestuurd. Het is in de meeste gevallen geen onwil, maar de selectie is nu niet neutraal. Het is echt vijf voor twaalf als het gaat om de kansenongelijkheid."
Het recente jaarrapport van de Inspectie voor het Onderwijs concludeerde al dat gelijke prestaties niet leiden tot gelijke kansen. El Hadioui wil het publieke debat opporren, vertelt hij aan dagblad Trouw. Want leraren en schoolleiders vormen het pedagogische kapitaal om alle kinderen een gelijke kans te geven zodat die terechtkomen op de plek die het best past bij hun talenten. Maar dat kapitaal is per klas en per school wel ongelijk verdeeld, volgens hem.
Wie is de mol
Het project de ‘Transformatieve School’, waarvan El Hadioui de oprichter is, wil daar wat aan doen. Het gaat uit van een onderscheid tussen sociale codes in de straat-, thuis- en schoolcultuur. Die codes matchen niet altijd met elkaar. "Met name jongeren die op straat groot zijn geworden, hebben moeite om op de schoolladder te klimmen", aldus El Hadioui.
De machocodes van de straat botsen met de burgerlijke middenklassecodes in het onderwijs. "Daardoor spelen deze jongeren een uitwedstrijd binnen de schoolmuren." Wie is hier verantwoordelijk voor, het schoolsysteem of de etnische achtergrond van jongeren? De socioloog wil verre van deze ‘schuldvraag’ blijven. "Anders verwordt het tot een soort 'Wie is de mol?' waarin iedereen naar elkaar wijst."
Foto: Leerlingen van Marnix Gymnasium achter de computer.
Transformatief schoolleiderschap
De Transformatieve School wil in ieder geval jongeren en docenten helpen een brug te slaan tussen de drie verschillende culturen. "We leren docenten omgaan met kantelmomenten in de mini-samenleving van het klaslokaal. Geef jongeren het vertrouwen dat je er voor hen bent, dan accepteren ze je autoriteit. Blijf verder trouw aan de hogere leerdoelen, niet aan de lesdoelen. Dat is een essentieel verschil."
El Hadioui vergelijkt de schoolorganisatie met een theatervoorstelling. De leraar staat op het podium, de leerlingen (en ouders) zijn het publiek, de schoolleiding en het lerarenteam staan samen achter het podium in de coulissen. Volgens El Hadioui is er ‘transformatief schoolleiderschap’ nodig om de schoolcultuur te veranderen in eentje waarin docenten op het podium in de klas het beste onderwijs kunnen bieden.
Hoger onderwijs
De straatcultuur ‘sijpelt’ niet alleen door op het vmbo of op het voortgezet onderwijs. El Hadioui’s ideëen zijn ook relevant voor gymnasia of het hoger onderwijs. Zo windt de socioloog zich op over de sombere studierendementcijfers van biculturele jongens aan de Hogeschool Rotterdam. "Als je alles etnisch verklaart, leg je de problematiek vooral bij de jongens neer en blijft de mismatch met het onderwijs buiten beeld. Bovendien verklaart het niet waarom een deel van de biculturele jongens wél succesvol is in het onderwijs."
We weten dat studenten gebaat zijn bij hoge verwachtingen, aldus de socioloog. "Als je die attitude nastreeft als docent, moet je bereid zijn te onderzoeken wat er in jouw black box zit aan codes en mentale modellen." Met andere woorden: denk niet dat alles bij de student ligt.
Als docent moet je bereid zijn te onderzoeken wat er in jouw black box zit aan codes en mentale modellen
"Die denklijn tref je vaker aan in het hbo en nog meer in het wetenschappelijk onderwijs. Vreemd, want in het hoger onderwijs wordt iedereen suf gegooid met het begrip zelfreflectie. Niet alleen studenten, maar ook docenten moeten daartoe bereid zijn," aldus El Hadioui. Pas dan kun je gericht werken aan self efficacy: de innerlijke overtuiging bij studenten dat zij de schoolladder kunnen beklimmen. Wat zijn docenten hebben gedaan in zijn eigen jonge jaren.
Leraren aan zet
Inmiddels is hij met meerdere lerarenopleidingen in gesprek over het hervormen van hun lerarenopleidingen naar een stedelijke setting. De focus ligt nu vaak op de grootstedelijke situatie, maar je ziet deze ontwikkelingen nu ook al terug in middelgrote steden als Leiden en Zoetermeer. De verwachting is dat diversiteit binnen de komende tien jaar ook in de provinciesteden een belangrijke onderwerp zal worden. Docenten en scholen kunnen zich daar beter nu al op voorbereiden, is zijn overtuiging.
El Hadioui in het kort
Iliass El Hadioui (Maassluis, 1983) is als wetenschappelijk docent verbonden aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Hij is programmaleider binnen het cultuurveranderings- en professionaliseringsprogramma De Transformatieve School. Verder is hij als onderzoeksleider van het programma Transformaties in het Grootstedelijk Onderwijs verbonden aan de afdeling Sociologie van de Vrije Universiteit in Amsterdam, en lid van de Onderwijsraad.
Podcast
Wat ervoor zorgt er nou voor dat leerlingen en studenten waarvan de omgeving minder verwacht tóch goed gaan presteren? Wat is de uitwerking van een diverse stedelijke leefwereld op de schoolcultuur? En waarom is het zo moeilijk om in het Nederlands onderwijs iedereen gelijke kansen te bieden?
Iliass El Hadioui legt in een Nuffic Podcast uit wat de gevolgen zijn van toenemende diversiteit in het klaslokaal.
“De jongere generatie doet het beter dan wij.”
Praktijkvoorbeeld: het Rotterdamse Marnix Gymnasium
Op het Rotterdamse Marnix Gymnasium komt de wereld samen. Circa 35 procent van de leerlingen hebben ouders uit China, Marokko, Turkije, Suriname, Rusland, Somalië, Polen. Rector Yolande de Beer kan eindeloos doorgaan. "Onze school is de laatste 10 jaar veranderd. We zijn diverser geworden als het gaat om de culturele, maar ook sociaal-economische achtergrond van leerlingen."
Docenten merkten dat ze minder aansluiting kregen met de scholieren. De Beer nodigde toen stadssocioloog Iliass el Hadioui uit op school voor een lezing. "Herkenning alom. Zijn verhaal sloeg enorm aan." Beiden begonnen een pilotproject om het programma van de Transformatieve School [zie hoofdtekst], voorheen alleen op het vmbo uitgevoerd, ook op het hoger onderwijs toe te passen.
Bij het Marnix Gymnasium kwamen coaches op lesbezoek en die gaven docenten onder meer tools om de match tussen de verschillende culturen – van de straat, thuis en op school – soepeler te laten verlopen.
Een andere mindset
"We hebben in de klas vaak te maken met gedoetjes. Conflicten. Als een leerling te laat komt, moet hij een briefje halen. Dan zegt een leerling wel eens: waarom moet ik wel een briefje halen en hij niet? Voorheen reageerde de docent: ‘hé, geen grote mond.' Nu herkent hij meer wat er gebeurt in zo’n situatie. Gezag ondermijnen? Op straat levert je dat punten op. Op school scoor je juist met goede cijfers. Je ziet dat een leerling op een andere manier probeert zijn eer te behalen."
(Lees verder onder de foto.)
Foto: Yolande de Beer, rector van het Rotterdamse Marnix Gymnasium.
Uiteindelijk gaat het om groepsdynamiek. "Hoe je als docent zorgt dat het kantelmoment níet plaatsvindt, dat de situatie niet escaleert en je weer verder met de les kunt gaan", aldus De Beer.
Deze andere mindset maakt dat docenten op het gymnasium ook anders omgaan met bijvoorbeeld geschiedenislessen. "Een thema als de Tweede Wereldoorlog leeft enorm, er zijn altijd wel leerlingen met een opa of oma die de oorlog heeft meegemaakt. Maar scholieren met een andere etnische achtergrond hebben de Tweede Wereldoorlog helemaal niet in hun collectief geheugen zitten." Nee, er worden geen concessies gedaan aan het niveau van de geschiedenisles. "Maar een leraar besteedt nu vaker aandacht aan andere grote oorlogen in de wereldgeschiedenis."
Focus op lerarenopleidingen
De docenten (zo’n 50 in totaal) bezoeken elkaars lessen regelmatig. "Ze stimuleren elkaar, geven feedback wat beter kan. Dat maakt onze schoolcultuur heel open." Lerarenopleidingen moeten het gedachtengoed van de Transformatieve School – hoe geef je effectief les in een grootstedelijke omgeving – opnemen, vindt ze. "Anders blijft het dweilen met de kraan open."
Een andere ‘hobbel’ is de samenstelling van haar docentengroep. "Die is inderdaad nogal homogeen. In advertenties zeggen we expliciet dat we openstaan voor alle culturen en religies. Het is lastig om aan goede eerstegraads docenten te komen, laat staan ook nog met een bi-culturele achtergrond."
(Lees verder onder de foto.)
Foto: Leerlingen van Marnix Gymnasium in de les.
Diversiteit vanzelfsprekend
De Beer ziet dat de jongere generatie makkelijk met elkaar omgaat. "Voor hen is een andere etnische achtergrond geen ding. Zo is de klas gewoon. Er heerst bij hen een relaxtheid zonder waardeoordeel. Dat doen ze beter dan de generaties boven hen." Ze vindt dat de diversiteit het (school)leven veel dynamiek geeft. Bovendien kent het Marnix Gymnasium de meest cultureel diverse leerlingenpopulatie en de beste prestaties van alle gymnasia in Rotterdam. "Never a dull moment hier."
Meer informatie
Tijdens het Nuffic Congres 2019 legt Iliass El Hadioui uit wat de huidige stand van zaken is binnen de randstad, en hoe scholen en opleidingen buiten de randstad zich op de aankomende cultuurveranderingen kunnen voorbereiden.
Nog meer nieuws over internationalisering in onderwijs? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en blijf altijd op de hoogte.
Foto credits: Header foto van Iliass El Hadioui, alle overige foto's zijn van het Marnix Gymnasium.
