Heimwee is eigenlijk superleerzaam

Heimwee is het gevoel van verlangen naar huis, of algemener gezegd, naar de geborgenheid en de zekerheden van het bekende. Het speelt vooral als je op een onbekende plek bent, bijvoorbeeld op vakantie of stage in het buitenland. De mate van heimwee kan variëren van zwak tot zeer ernstig.

Eline ging met het excellentieprogramma van ROC Tilburg naar Zuid-Afrika, waar ze zich gedurende drie weken inzette voor verschillende maatschappelijke projecten. Maar hoe mooi haar nieuwe stageplek ook was, het was erg wennen aan de Zuid-Afrikaanse gewoonten. Ook miste ze haar hond en de leuke gesprekken met haar ouders. “In het begin hield ik me een beetje stil op de achtergrond en keek de kat uit de boom”, kijkt ze nu terug. “Dit heb ik niet lang vol kunnen houden. De mensen om me heen hielden rekening met mij door mij rustiger te benaderen. Uiteindelijk stond ik mee te dansen en kletsen met de nieuwe mensen die ik had ontmoet.”

Waarom doe ik dit eigenlijk?

Hoewel ze via whatsapp en social media constant in verbinding staan met de buitenwereld, voelen veel studenten zich regelmatig alleen als ze in het buitenland zijn voor hun studie. Dat gevoel is het heftigst in het begin van het buitenlandverblijf en op moeilijke momenten. Studenten ervaren een cultuurshock en voelen zich misplaatst, gedesoriënteerd en vooral: ver weg van huis. Heimweegevoelens spelen op, maar ook angst en geen zin meer in al het nieuwe.

Annelies Messelink, projectleider bij Nuffic weet zowel uit eigen ervaring en als onderzoeker en docent interculturele communicatie wat het effect van heimwee is: "We vertellen meestal dat zo’n ervaring in het buitenland leerzaam en waardevol is, maar we vergeten soms te zeggen dat het ook moeilijk en vermoeiend is. Je gaat je op een gegeven moment afvragen: 'Waarom doe ik dit eigenlijk?’. Zo’n vraag vergeet je vaak op het moment dat je gewend bent of weer terugkomt. Als je terugblikt op je buitenlandervaring lijken die moeilijke momenten een minuscuul onderdeel van je ervaring. Uiteindelijk denk je vooral terug aan hoe mooi het was en wat het je gebracht heeft."

“Uiteindelijk denk je vooral terug aan hoe mooi het was en wat het je gebracht heeft.”

Heimwee hoort erbij

Ook Eline kon uiteindelijk omgaan met de heimweegevoelens. “Ik heb eerst wat leuke foto’s gekeken van de mensen die ik miste, dit gaf me een fijn gevoel. Ik weet hoe erg ze me het gunden en achter me stonden. Ook heb ik mijn gemis gedeeld met een van mijn reismaatjes. Hij snapte het en zei tegen me: als je een knuffel wil ben ik er voor je. Dit gaf me rust en vertrouwen.

Messelink: "Iedereen wordt door heimwee verrast op zijn eigen manier. Als ik studenten begeleid voordat ze vertrekken, noem ik cultuurshock en heimwee wel. Maar niets wat ik zeg, zal voorkomen dat het gebeurt. Ze zullen het zelf gaan voelen en ervaren als ze in het buitenland zijn. Het feit dat je het aan ziet komen, kan wel wat doen. Je herkent het gevoel, en denkt ‘Dit hoort erbij. Hier moet ik doorheen.’ Andere studenten ondervinden ook heimwee en het houdt ook weer op. Als je dat weet, weet je ook dat je door kunt zetten.”

Cultuurshock

Een cultuurshock ontstaat door de confrontatie met alles wat anders is dan je gewend bent. Want wij mensen zijn eigenlijk gewoontedieren. Het kan heel primair zijn, zoals geuren en kleuren, temperatuur en klimaat. Je zintuigen worden uitgedaagd. Maar ook regels waar je op vertrouwt, zijn anders. Daar moet je aan wennen. Zelfs simpele handelingen zijn anders. Zie het als een supermarkt waar je altijd komt en de inrichting en het assortiment zijn opeens veranderd. In een nieuwe cultuur werkt dat in extreme. Je moet weer leren snappen hoe alles werkt.

Vertrouwde dingen in je omgeving maken de heimwee beter behapbaar. Op een gegeven moment kom je er weer uit. Messelink: "Je creëert een nieuwe vertrouwdheid. Hoe langer je ergens zit, hoe meer je bekend raakt met je omgeving. Je leert mensen kennen en je krijgt nieuwe gewoontes. Uiteindelijk ga je je die dingen zo eigen maken dat ze ook onderdeel van je worden. Prikkels en impulsen overheersen vooral in het begin van je buitenlandverblijf. Je kunt er slechter van slapen en flink van huilen. De meeste studenten overwinnen dit en komen er sterker uit. Juist omdat het zoveel met je doet, is het leereffect groot."

Van heimwee leer je doorzetten, je zelfvertrouwen groeit en je veerkracht wordt beter. Het is niet altijd leuk. Realiseer dat er ook minder leuke dingen zijn of mensen en gewoonten die minder bij je passen. Op het moment dat je dat beter kan accepteren, betekent dat je ook makkelijker van je heimwee afkomt.

Gun studenten hun leerproces

Van studenten die op stage gaan bij een buitenlands leerbedrijf wordt vaak verwacht dat ze meteen presteren. Wanneer je bijvoorbeeld hier een goede patissier bent, is het niet vanzelfsprekend dat je dat ook in Frankrijk bent. Het kan daar zomaar zijn dat je met dezelfde kennis, houding en vaardigheden een mindere student bent. In Nederland kun je je ideeën en creativiteit met iedereen delen, terwijl dat misschien niet gewaardeerd wordt door je Franse chef. Normen, waarden en werkculturen zijn anders. Die prettige manier die je gewend bent, is daar misschien niet. Maar daar komen weer andere manieren voor terug. Leren om daar de positieve kant van te zien, werkt het beste.

'Als je alle onzekerheden voor je studenten wegneemt, neem je ook hun leerpunten weg.'

Eline werd sterker door haar buitenlandervaring. “Ik schreef alles van me af in mijn blog, heel mijn dag met al mijn gedachtes. Ik ben dicht bij mezelf gebleven en deed die dingen waar ik me goed bij voelde. Dat doe ik nu nog steeds, als iets me het gevoel geeft dat ik dat niet moet doen, doe ik dat niet. Dit heeft tot nu toe alleen nog maar goed uitgepakt.”

Leren aanpassen en flexibiliteit helpen je om over de heimwee en cultuurshock heen te komen. Heimwee is eigenlijk superleerzaam. Messelink: "De vraag is dan ook, hoe ver ga je in je stagebegeleiding? Om het moment dat je alle onzekerheden voor je studenten wegneemt, neem je ook hun leerpunten weg. Je wilt dat ze die onzekerheden ervaren, want dat maakt groei mogelijk. Gun jouw student de voldoening van jezelf kunnen redden in het buitenland. Wees ervan bewust dat dit juist momenten zijn waarin ze veel leren. Ook een vroegtijdige terugkeer voor diegenen die het echt niet volhouden, behoort dan tot de mogelijkheden."

Heimwee bij terugkomst

Sommige terugkerende studenten vinden het lastig om bij thuiskomst hun draai te vinden. Wennen aan je oude leventje en ritme blijkt dan een stuk stressvoller dan je dacht. Messelink: "Dat wordt wel een reverse culture shock genoemd. Als studenten thuiskomen moeten ze weer opnieuw wennen aan hun eigen omgeving. Bovendien hebben ze veel meegemaakt en geleerd en dat kunnen ze thuis niet altijd delen. Een terugkomdag is een goed middel om hier gezamenlijk over te praten. Vaak is het al heel behulpzaam dat studenten onderling ervaringen kunnen uitwisselen en kunnen praten over hoe het is om terug te zijn. Omdat ze zelf net terug zijn, begrijpen ze goed van elkaar wat ze hebben meegemaakt."

Eline ervaarde ook een omgekeerde cultuurshock. “In Zuid-Afrika was alles lekker op een langzaam tempo en had niemand vooroordelen. Terug in Nederland had ik daardoor moeite om mijn draai weer te vinden. Mijn werk kon ik goed uitvoeren maar in het weekend had ik veel rust nodig om bij te komen van het tempo. Ook met wat mensen over elkaar zeiden, vonden en hoe ze met elkaar omgaan had ik soms moeite.”

Gouden heimweetips

Toch kijkt Eline terug op een mooie en hele leerzame ervaring. Haar gouden heimweetips? “Neem je favoriete koekjes of snoepjes mee voor een klein geluksmomentje. Vind jouw manier om je verhaal te delen door te schrijven, filmen of foto’s te maken. En verzamel mensen om je heen die je vertrouwt en deel dat je dingen mist van thuis. Dan ben je het kwijt en kunnen anderen je misschien helpen. Maar het belangrijkste: zet door en probeer zoveel mogelijk te genieten van de tijd die je hebt in het buitenland.”

Nog meer nieuws over internationalisering in onderwijs?

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte.