Definities burgerschap en wereldburgerschap
Wat is (wereld)burgerschap?
Burgerschap
Burgerschap gaat over hoe mensen deelnemen aan een samenleving en hoe ze deze vormgeven. Kernwaarden van burgerschap gaan over:
- sociale cohesie – de mate waarin iemand zich verbonden voelt met de maatschappij
- democratische basiswaarden – vrijheid, gelijk(waardig)heid en solidariteit
- sociale taken in het dagelijks leven vervullen – zoals feedback kunnen geven en naar elkaar luisteren
- omgaan met verschillen en conflicten.
De hoofdvraag bij burgerschap is “wat maakt een burger?” en daarnaast “wat maakt een goede burger?”. Op deze vragen is niet één juist antwoord. Hierdoor kun je vanuit verschillende perspectieven (goed) burgerschap definiëren en onderwijzen.
“Burgerschap veronderstelt kennis over het functioneren van de Nederlandse democratie en de daarbij behorende waarden. Naast het bijbrengen van deze kennis is het ook belangrijk dat scholen, vanuit hun eigen levensbeschouwelijke en/of pedagogische visie, leerlingen helpen bij het opdoen van ervaringen met betrekking tot de diverse en democratische samenleving.” (SLO, 2024)
Geraadpleegde bronnen:
Patrick Loobuyck - Burgerschap: Politiek‑filosofische perspectieven - Expertisepunt Burgerschap
Wereldburgerschap
Wereldburgerschap houdt dezelfde kernwaarden aan als burgerschap, maar gaat ook uit van het besef dat iemand verbonden is met de rest van de wereld en dat diegene er een actieve rol in kan spelen. Het verbindt het lokale en nationale met het internationale. Kernwaarden van wereldburgerschap zijn onder andere:
- Humanistische waarden zoals tolerantie en respect voor anderen: deze houden dezelfde basiswaarden aan als de democratische rechtsstaat maar gelden ook buiten de politieke structuur van een rechtsstaat. De manier waarop individuen zich tot elkaar verhouden door communicatie, samenwerking en het vinden van oplossingen voor problemen en conflicten, ongeacht individuele verschillen.
- Het kunnen omgaan met elkaar zoals het tonen van empathie, kritisch denken en het vermogen om met diversiteit om te gaan. Wereldburgers denken open en kritisch en respecteren verschillende perspectieven.
- De verhouding tussen individuen en maatschappelijke instanties. De rol van wereldburgers binnen politieke, sociale en economische structuren op lokaal, nationaal en globaal niveau, en weten ze hoe ze hier invloed op kunnen uitoefenen.
- Kennis van mensenrechten, weten dat deze voor iedereen gelden en actief bijdragen aan de bescherming ervan, zowel lokaal, nationaal als wereldwijd.
Er zijn talrijke studies gedaan naar de definities en verschillende benaderingen van wereldburgerschap. Wat ze gemeen hebben zijn de uitgangspunten dat wereldburgerschap mondiaal bewustzijn bevordert en universele en humanitaire waarden laat uitdragen.
Geraadpleegde bronnen:
Skirbekk, Potancokova, & Stonawski, 2013 - Measurement of Global Citizenship Education
Andreotti, 2006 - Soft Versus Critical Global Citizenship Education
Oxley en Morris, 2013 - Global Citizenship: A Typology for Distinguishing its Multiple Conceptions
Pashby et al., 2020 - A meta-review of typologies of global citizenship education
Duarte, 2022 - De wereld is er al - inclusie door wereldburgerschap (nuffic.nl)
Weet waar je aan werkt: wereldburgerschapsonderwijs en de burgerschapsopdracht
Alle scholen voor het basis- en voortgezet onderwijs en het mbo hebben vanuit de overheid een burgerschapsopdracht. Maar wat betekent deze burgerschapsopdracht precies? En hoe geef je hieraan invulling met wereldburgerschapsonderwijs?
Burgerschapsopdracht
In februari 2006 trad de Wet Versterking Burgerschapsopdracht in. Deze wet verplicht scholen in het primair en voortgezet onderwijs om actief bij te dragen aan de ontwikkeling van burgerschap. Scholen moeten nu expliciet werken aan de bevordering van actief burgerschap en sociale integratie, en de wet is er ook op gericht dat leerlingen kennis hebben van en kennismaken met verschillende achtergronden en culturen van leeftijdsgenoten.
Tegelijkertijd werd ook in 2006 de Wet Educatie en Beroepsonderwijs ingevoerd, die het burgerschapsonderwijs in het middelbaar beroepsonderwijs regelt. Deze wet verplicht mbo-instellingen ook om bij te dragen aan de burgerschapsvorming van hun studenten, waarbij aandacht wordt besteed aan sociale integratie en actieve participatie in de samenleving.
In 2021 werd de burgerschapsopdracht herzien en er gelden vanaf 1 augustus 2021 nieuwe wettelijke eisen voor het (speciaal)basisonderwijs, voortgezet (speciaal) onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs.
Actief burgerschap en sociale cohesie moeten door middel van het onderwijs op doelgerichte en samenhangende wijze worden bevorderd. Zoals eerdergenoemd bestaat dit uit het ontwikkelen van kennis van en respect voor de basiswaarden van de democratische rechtsstaat, en het bevorderen van sociale en maatschappelijke competenties bij leerlingen en studenten.
De schoolcultuur is in overeenstemming met de basiswaarden, leerlingen en studenten worden gestimuleerd daarmee te oefenen en de school draagt zorg voor een veilige omgeving waarin leerlingen, studenten en personeel zich geaccepteerd voelen.
Burgerschapsonderwijs en wereldburgerschapsonderwijs
De burgerschapsopdracht vormt een leidraad voor de inrichting van burgerschapsonderwijs in Nederland. Burgerschapsonderwijs – zoals gedefinieerd door onderzoekers - richt zich op de bewustwording van leerlingen van hun individualiteit in de samenleving, hoe ze zich tot de samenleving verhouden, en hoe ze kunnen functioneren in de samenleving. Het gaat hierbij om het opdoen en bevorderen van kennis, vaardigheden en houdingen die passen bij actief burgerschap.
Wereldburgerschapsonderwijs richt zich op dezelfde competenties en vergroot daarbij de belevingswereld en de mate van verantwoordelijkheidsgevoel van de directe omgeving naar de gehele wereld. In de huidige multiculturele samenleving en internationaal georiënteerde maatschappij is het internationale perspectief van wereldburgerschapsonderwijs onmisbaar.
Geraadpleegde bronnen:
Tawil, 2013 - Education for Global Citizenship: A framework for discussion
Nieuwelink, et al., 2016 - Onderwijs in burgerschap: wat scholen kunnen doen
Eurydice, 2017 - Citizenship Education at School in Europe – 2017
ICCS, 2022 - Burgerschapscompetenties en burgerschapsonderwijs in vergelijkend perspectief
UNESCO, 2015 - Global citizenship education: topics and learning objectives
Andere handige links
Expertisepunt Burgerschap | Alles over burgerschapsonderwijs
Handboek Burgerschapsonderwijs Voor het voortgezet onderwijs
Aan de slag met wereldburgerschap!
Met nu een idee van wat wereldburgerschap is, en hoe het zich verhoudt tot de burgerschapsopdracht, wat betekent dat voor de onderwijspraktijk? Je kan op verschillende manieren aan de slag met wereldburgerschap. Via de volgende links vind je meer informatie hierover per sector: