Aandacht voor meertaligheid

De Nederlandse samenleving is meertalig: naast het Nederlands worden er veel andere talen gesproken, door inwoners met een migratieachtergrond, door sprekers van het Fries of de Nederlandse dialecten, en door expats die voor kortere of langere tijd in Nederland wonen en werken. Kinderen met een anderstalige achtergrond komen op school met één of meer thuistalen, misschien kennis van het Engels, en hun Nederlands nog in ontwikkeling.

Als je de thuistalen van meertalige leerlingen erkent en gebruikt op school, kan dit een positieve invloed hebben op hun welbevinden, zelfvertrouwen, en identiteitsontwikkeling. Dit draagt bij aan hun motivatie en daarmee hun schoolsucces. Ook bevordert het ondersteunen van de thuistaal de ontwikkeling van het Nederlands. Door expliciet verbanden te leggen tussen het Nederlands en de thuistaal, kan een kind de talige kennis die hij of zij al heeft inzetten bij het leren van het Nederlands.

Ook kinderen die thuis opgroeien met het Nederlands, hebben voordelen bij het integreren van meertaligheid in het onderwijs. Ze ontwikkelen hiermee taalbewustzijn en een positieve houding tegenover andere talen. Dit helpt ze bij het leren van vreemde talen.

Je kunt het integreren van meertaligheid in de klas onderverdelen in 3 stappen:

1. Erkennen van de thuistalen
2. Bewustwording en talensensibilisering
3. Functioneel inzetten van meertaligheid

Stap 1: Erkennen van de thuistalen

Hoe wordt er in de school omgegaan met meertaligheid? Mogen leerlingen hun thuistaal spreken of heerst er een schoolcultuur met ‘hier spreken we Nederlands’ als uitgangspunt? Voor een kind kan het een groot verschil maken als de thuistaal gebruikt mag worden in de school en hier positief op wordt gereageerd. De thuistaal is een groot deel van de identiteit van een kind. Laat leerlingen welkom voelen door bijvoorbeeld bij de ingang van de school ‘welkom’ in alle thuistalen op een muur of poster te plaatsen of dit voor de leerlingen in jouw klas zichtbaar te maken op een wereldkaart.

Stap 2: Bewustwording van talensensibilisering

Hoe ondersteun je de taalvaardigheid van alle leerlingen in je klas? Heel laagdrempelig kun je beginnen met talensensibilisering. Hierbij gaat het niet om het leren ván een taal, maar het leren óver talen. Welke functies hebben talen voor de leerlingen in jouw klas? Als ze verschillende talen gebruiken, waarom gebruiken ze de ene keer de ene taal, en de andere keer de andere taal? Ook kinderen die thuis Nederlands spreken, praten op een andere manier met hun opa’s en oma’s dan met hun vriendjes. Waarom is dat eigenlijk?

Door hierover met je klas te praten worden je leerlingen zich bewust van de rol die taal speelt in hun eigen leven en in dat van hun klasgenootjes. Dit kan ook de onderlinge relaties tussen kinderen met verschillende achtergronden verbeteren.

Andere activiteiten die passen bij talensensibilisering zijn bijvoorbeeld samen zingen of tellen in de verschillende talen, of een taalportret of taalpaspoort maken. Ook kun je de verschillende talen in de klas met elkaar vergelijken: lijken woorden in het Nederlands, Duits, Turks en Chinees op elkaar? Hoe komt dat?

Deze activiteiten dragen al bij aan het taalbewustzijn van alle leerlingen, zowel eentalig als meertalig. Ook wordt de betrokkenheid bij het onderwijs van meertalige leerlingen vergroot door de erkenning van de thuistaal.

Stap 3: Functioneel inzetten van meertaligheid

Een volgende stap kan zijn om kinderen hun thuistaal te laten gebruiken bij het werken aan hun vakkennis. Als ze hun thuistaal kunnen lezen en schrijven, kunnen ze bijvoorbeeld informatie opzoeken in die taal en deze gebruiken voor een werkstuk in het Nederlands. Of ze kunnen bij het maken van opdrachten niet alleen gebruik maken van het Nederlands, maar ook overleggen in hun thuistaal met klasgenootjes.

Zo kunnen zwakkere en sterkere leerlingen elkaar helpen, niet alleen op het gebied van de vak-inhouden, maar ook op het gebied van taalvaardigheid van het Nederlands én andere talen.

Je leerlingen de ruimte geven om in de klas hun thuistaal gebruiken, kan spannend zijn. Hoe weet je of ze wel echt aan het werk zijn? Wordt er niet stiekem geroddeld? Leerkrachten die zijn begonnen met werken aan meertaligheid, geven aan dat deze angst al snel ongegrond blijkt. Wanneer je in de klas goede afspraken hebt gemaakt over de manier waarop iedereen met elkaar omgaat, gelden deze vanzelfsprekend ook in andere talen. En leerlingen raken juist extra gemotiveerd als ze in hun thuistaal mogen werken en over elkaars thuistalen kunnen leren.

Wat is de visie van jouw school op meertaligheid? Welke opvattingen heb jij en hebben jou collega’s? Het is interessant om hier met elkaar over in gesprek te gaan.

SLO heeft hiervoor een teamgids meertaligheid ontwikkeld. Met de teamgids ontstaat er niet alleen positieve aandacht voor meertaligheid in de school, maar leer je ook hoe je praktisch meertaligheid een plek kun geven in jouw klas en in de school.

• Databank van LOWAN met informatie en lesmateriaal over o.a. meertaligheid.
• Databank NHL Stenden Hogeschool met activiteiten en materialen ingedeeld op leeftijd, vaardigheid en vak.
• Lesideeën over meertaligheid van SLO.
• Informatie en lesideeën van Metrotaal over meertaligheid op alle niveaus.
• Lesideeën van het Lectoraat Meertaligheid en Geletterdheid:
• 18 tips om moedertalen de ruimte te geven in de dagelijkse praktijk.
• Tips van LOWAN over het opbouwen van een collectie anderstalige boeken.
• Het VirtulApp-project ontwikkelde een handleiding voor het inzetten van meertaligheid in de klas en didactische video’s om je te inspireren.
• Handreiking ‘Ruimte voor nieuwe Talenten’ van de PO-raad geeft veel informatie over nieuwkomers in de klas en activiteiten voor meertalig leren.
• Lestips voor omgaan met nieuwkomers en meertaligheid van het Edina-project.
• Informatieve filmpjes over meertaligheid met bijpassende lesideeën van de Radboud Universiteit: Meertaligheid in beeld - Centre for Language Studies.
• Kom er achter wat de moedertaalspecifieke problemen en kansen zijn (van 16 verschillende talen) bij het leren van het Nederlands in de app van Moedertaal in NT2.

Hoe geven andere basisscholen invulling aan meertaligheid? Lees hoe een basisschool in Limburg én een basisschool in Amsterdam het aanpakken.

Netwerk Talen en Wereldburgerschap

Ben je op zoek naar ideeën en inspiratie? Meld je dan aan voor het kosteloze Netwerk Talen en Wereldburgerschap om met en van andere collega's te leren. Het netwerk richt zich op scholen die meer willen doen aan wereldburgerschap, meertaligheid of Engels vanaf groep 1. Kijk in de agenda wanneer een volgende bijeenkomst is om te kijken of het netwerk bij je past.