"Universiteiten laten zich nu wereldwijd van hun beste kant zien"

De coronacrisis heeft grote gevolgen voor de internationalisering van het hoger onderwijs, zegt Bert van der Zwaan, schrijver van het boek 'Haalt de universiteit 2040?', oud-rector magnificus van de Universiteit Utrecht en voorzitter van de raad van toezicht van Nuffic. De instroom van Aziatische studenten neemt definitief af en digitalisering zal mobiliteit gaan vervangen. “We worden versneld getrakteerd op een blik in de toekomst.”

Wat is de impact van de pandemie op de internationalisering van het hoger onderwijs?

“Die is vermoedelijk heel groot: internationalisering zal structureel veranderen en de gevolgen voor de wereldwijde mobiliteit zullen groot zijn. Dat komt door de enorme vlucht die digitalisering nu opeens neemt en de herbezinning op globalisering. Een andere factor is dat nu duidelijk is geworden dat Azië het leiderschap versneld heeft overgenomen van de Verenigde Staten. De Amerikaanse positie lijkt nu definitief volgend. Daardoor ontstaat een hele andere wereldorde.”

Wat betekent dit voor de internationale studentenstromen?

“Omdat ook het wetenschappelijk leiderschap verschuift naar Azië, zal de studentenmobiliteit van oost naar west afnemen. Er zal veel meer mobiliteit van oost naar oost gaan plaatsvinden. Voor landen als het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Australië wordt dat een gevoelige klap. Veel Angelsaksische universiteiten zijn financieel volkomen afhankelijk van internationale studenten, vooral uit Azië. Dit wordt een slagveld en ik verwacht niet dat de instroom van Aziatische studenten weer op het oude niveau zal terugkomen.”

Hoe pakt dit uit voor Nederland?

“In ons land komt het merendeel van de internationale studenten uit de Europese Unie. Die mobiliteit wordt op de korte termijn geremd door reisbeperkingen, maar zal op de langere duur veel beter in takt blijven. Universiteiten die flink hebben ingezet op studenten van buiten de EU worden harder geraakt. Maar uiteindelijk zullen de gevolgen voor Nederland meevallen.“

Heeft de pandemie ook blijvende invloed op de uitgaande mobiliteit?

“De uitgaande mobiliteit binnen de EU zal zich vermoedelijk redelijk snel herstellen. Er is veel belangstelling van Nederlandse studenten voor een Erasmusuitwisseling en dat zal zo blijven. Maar ook hier zal op den duur zal de mobiliteit ondergraven worden door digitalisering.”

"Digitalisering zal mobiliteit gaan vervangen."

Wat is het effect van de vlucht die digitalisering de afgelopen weken heeft genomen?

“Er is in Nederland onder dwang van de omstandigheden een enorme sprong gemaakt. Het blijkt dat veel onderwijs succesvol online kan worden gegeven. Ik verwacht dat de digitalisering op alle mogelijke manieren mobiliteit gaat vervangen. Universiteiten gaan investeren in online onderwijs dat ook door instellingen in andere landen wordt erkend. Die ontwikkeling is al gaande binnen een aantal zogenaamde Macron-netwerken, ontstaan op initiatief van de Franse president, om netwerken van Europese universiteiten op te zetten. Binnen deze netwerken zijn al digital classrooms waarin studenten bijna live kunnen participeren. Ik zie dat als een heel productief model voor de toekomst.”

Persoonlijke ontwikkeling is een van de voornaamste opbrengsten van een buitenlandervaring. Hoe bereik je dat met een afnemende mobiliteit?

“Het is prachtig als studenten in het buitenland kunnen studeren, maar het is niet per se noodzakelijk voor hun persoonlijke ontwikkeling. Dat is ook het standpunt van Nuffic. Essentieel voor Nederlandse universiteiten is een international classroom, die verbonden is met alles wat er in de wereld gebeurt. Maar dat kan ook grotendeels digitaal en door het aantrekken van buitenlandse docenten. Dit is een vreselijke crisis in allerlei opzichten, maar ook een heel geschikt moment voor het hoger onderwijs om na te denken wat internationalisering betekent. Het wordt vaak gelijk gesteld aan mobiliteit, maar het gaat veel verder.“

Wat zijn de bedreigingen van de pandemie voor internationalisering?

“We moeten ervoor waken dat we de mobiliteit niet krampachtig en nodeloos beperken. Uitwisseling van docenten is noodzakelijk om een international classroom te creëren en om als Nederlandse universiteiten concurrerend te blijven. Daarnaast is het van groot belang dat we ons talentbeleid kunnen handhaven. Dat betekent dat onze talenten buitenlandse studie-ervaring kunnen opdoen en dat wij succesvol toptalenten binnenhalen. Daar zou de politiek veel aandacht voor moeten hebben, meer dan voor mobiliteit an sich.”

Welke rol zie je voor Nuffic weggelegd?

“Nuffic moet inspelen op nieuwe vormen van internationalisering. Hoe krijg je bijvoorbeeld met digitale uitwisseling net zulke goede leeropbrengsten als via fysieke uitwisseling? Er zullen binnen Europa nieuwe modellen komen voor samenwerking, talentbeleid en uitwisseling van studenten. Het Nederlandse onderwijs vraagt om expertise over internationalisering in deze veranderende wereld en Nuffic kan als kennisorganisatie daarin een perfecte rol spelen.”

In jouw boek ‘Haalt de universiteit 2040?’ stelde je dat we onze studenten anders moeten gaan opleiden. Het accent moet verschuiven van kennisoverdracht naar kennisgebruik en creativiteit. Biedt de huidige situatie daar meer gelegenheid voor?

“Door de crisis is er nu opeens geweldig veel creativiteit in het onderwijs, regels worden losgelaten waar dat nodig is. Studenten worden aangesproken op andere capaciteiten dan het reproduceren van kennis. Ze moeten opeens zichzelf redden en zelfstandig beslissingen nemen. Dat is een geweldige training in problemen oplossen en je snel en creatief aanpassen. In de toekomst zal dat steeds belangrijker worden. Kennis is overal te vinden. Maar beoordelen hoe je die kennis kunt gebruiken, daar moet je mensen in trainen. We worden nu versneld getrakteerd op een blik in de toekomst.”

"De politiek luistert weer naar de wetenschap."

Je schreef ook dat de universiteit leidend moet zijn in het maatschappelijk debat, maar te weinig zichtbaar is. Wat vind je van de huidige rol van de wetenschap?

“In toenemende mate, denk aan president Trump, werd wetenschappelijke kennis in twijfel getrokken. Het verheugende is dat de wetenschap in deze crisis de toon zet. Universiteiten laten zich wereldwijd van hun beste kant zien. Premier Rutte benadrukt iedere keer in zijn persconferenties dat het beleid gestoeld is op wetenschappelijke evidentie. De politiek luistert weer naar de wetenschap.

Ik zie dit als een enorme kans voor universiteiten om bij te dragen aan een robuustere maatschappij, lerende van deze crisis. We kunnen thuis werken, we kunnen een hele hoop zonder te vliegen en we kunnen overleven zonder een zonvakantie op Hawaii. Het zou fantastisch zijn als we dit niet alleen zien als een verschrikkelijke crisis, maar als een kans op een andere maatschappij waarin de internationale wetenschap het podium dat nu wordt geboden, weet te benutten.”

Nog meer nieuws over internationalisering in onderwijs? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en blijf altijd op de hoogte.