Corona en internationalisering in het mbo: crisis of kans?

Spannende dagen waren het. Haar studenten liepen net stage in landen als Spanje, Italië en Bonaire, toen wereldwijd de grenzen dichtgingen. ‘We haalden ze in maart terug’, vertelt Pauline van den Bosch, beleidsadviseur Internationalisering bij Gilde Opleidingen in Roermond. ‘Natuurlijk was er teleurstelling. Sommigen waren paniekerig. Een enkeling wilde per se blijven.’

Nu is de school alweer druk bezig met het opstarten van het nieuwe schooljaar. Hoe wordt internationalisering daarin – opnieuw – vormgegeven?

"Voor dit kalenderjaar schrappen we alle stages die ver weg zijn", vertelt Van den Bosch. "Een drastische beslissing, maar op die manier willen we teleurstelling voorkomen, mochten we straks weer studenten moeten terugroepen. Het virus ligt nog steeds op de loer en we weten niet hoe de wereld er morgen uitziet. Volgend jaar hebben we er hopelijk meer zicht op."

Veel sectoren waarin de studenten stage lopen, zijn hard getroffen. ‘De horeca en recreatiebranche hebben andere dingen aan hun hoofd. Ze zijn bezig met reorganisaties en ontslagen. Die kunnen nog geen toezeggingen doen over stageplekken.’ De school probeert zoveel mogelijk alternatieven te bieden. Een kortere stage, een stage nadat ze zijn gediplomeerd. Of: een stage vlak over de grens. "In België, of Duitse deelstaten als Bremen of Noordrijn-Westfalen. Die zijn makkelijk te bereiken met eigen vervoer. Voor ons overigens een mooie gelegenheid om de Euregio, waarin zij zitten, te promoten."

"Ons doel is niet: zo veel en ver mogelijk. We willen jongeren internationale bagage en competenties meegeven waarmee ze kunnen omgaan met diversiteit in de breedste zin van het woord."

Internationalisering wordt vaak ten onrechte gelijk gesteld aan internationale stages en mobiliteit, zegt Van den Bosch. "Maar het is méér dan dat. Ons doel is niet: zo veel en ver mogelijk. We willen jongeren internationale bagage en competenties meegeven waarmee ze kunnen omgaan met diversiteit in de breedste zin van het woord."

Andere vormen van internationalisering, zoals internationalisation at home, worden in de toekomst steeds belangrijker. "In de Euregio zijn er veel internationaal georiënteerde ondernemingen. Venlo is een logistiek bolwerk waar genoeg partnerbedrijven zijn waar onze studenten kunnen meelopen en toch kunnen proeven aan een internationale werkomgeving", aldus Van den Bosch. Gastsprekers met internationale ervaring kunnen lesgeven op school – fysiek of online.

En: veel mbo-scholen wisselen via het digitale platform eTwinning kennis uit tussen docenten en studenten uit verschillende landen. Verder kijkt Gilde Opleidingen naar mogelijkheden om het taalonderwijs te stimuleren, of om korte excursies te organiseren in plaats van langere stages. "Hoe dan ook zullen we internationalisering de komende tijd anders moeten aanvliegen. Dat vergt de nodige creativiteit en inspanning. Je bent constant aan het uitproberen wat wel of niet werkt. Maar daar wil ik me niet door laten verlammen", aldus Van den Bosch.

Procesversneller

Scholen moeten op ontzettend veel niveaus schakelen, beaamt Gonnie van der Eerden, manager Publieke Programma’s bij Erasmus+ en NCP ECVET (CINOP). "Hoe zorg je voor draagvlak voor internationalisering? Hoe worden de eisen voor een diploma ingericht? Hoe zorg je ervoor dat internationale partners elkaars kwalificaties blijven erkennen?" In dit verband wijst ze naar de mogelijkheden van ECVET, een Europees systeem voor erkenning van elders behaalde leerresultaten.

'Corona werkt als ‘procesversneller’. Onderwijsbrede ontwikkelingen binnen het mbo krijgen nu een extra zwengel.'

Nu crisismanagers weer een beetje kunnen uithijgen en de ad hoc oplossingen stáán, is het tijd om te kijken naar de lange termijn. "Werk je visie op internationalisering uit. Veranker die in de strategie of kwaliteitsplan van de school", zegt Van der Eerden.

"Verbind internationalisering met andere afdelingen binnen de organisatie, zoals Human Resources of de ‘reguliere’ stagebegeleiders", vult Afra Verkerk, teamleider mbo bij Nuffic, aan. "Kijk hoe je internationalisering kan inbedden in de hele opleiding."

Toekomstbestendig

Scholen denken natuurlijk sowieso al na over het onderwijs van de toekomst. Corona werkt in die zin als ‘procesversneller’. Onderwijsbrede ontwikkelingen binnen het mbo zoals flexibilisering, hybride onderwijs en digitalisering krijgen nu een extra zwengel.

"Afstandsonderwijs krijgt nu een enorme impuls", ziet Scilla van Cuijlenborg, beleidsadviseur strategie & onderwijs bij de MBO Raad. "Docenten en studenten zijn van de ene op de andere dag overgeschakeld op online lesgeven." Dat zal na de coronacrisis niet verdwijnen, maar steeds meer een aanvulling vormen op het ‘normale’, fysieke onderwijs.

"Daarbij blijven vragen relevant als: hoe kun je studenten op afstand begeleiden? Hoe help je jongeren met een leerachterstand en hoe zorg je ervoor dat ze niet van de radar verdwijnen?" Van der Eerden vult aan: "Juist binnen internationalisering is veel ervaring in begeleiden van studenten op afstand. Die ervaring en processen die hier al beproefd zijn, moeten natuurlijk benut worden."

"Competenties zoals aanpassingsvermogen en zelfstandigheid worden door deze crisis zichtbaar. En laten dat nou net vaardigheden zijn die goed ontwikkeld kunnen worden dankzij internationaliseringsactiviteiten."

Volgens Van Cuijlenborg wordt onderwijs steeds meer regionaal vormgegeven, samen met bedrijven, gemeenten en non-gouvernementele organisaties. De samenwerking met ondernemingen is nu nog belangrijker sinds corona, omdat scholen veel moesten overleggen over stages en andere projecten.

"Bovendien ontstaan door de snelle technologische ontwikkelingen behoefte aan mensen met andere vaardigheden en competenties. Ook is door de coronacrisis het beroepsperspectief van sommige studenten veranderd."

Niet-beroepsgerichte competenties zoals aanpassingsvermogen en zelfstandigheid worden door deze crisis zichtbaar. En laten dat nou net vaardigheden zijn die goed ontwikkeld kunnen worden dankzij internationaliseringsactiviteiten. Op de lange termijn moeten we met zijn allen opnieuw nadenken over het didactisch model voor beroepsonderwijs en meer te investeren in de professionalisering van docenten. "Blended praktijkonderwijs vergt andere capaciteiten van leraren. En door de nadruk op het leggen van verbindingen, intern en extern, worden onderwijsteams steeds meer netwerkers", aldus de beleidsadviseur van de MBO Raad.

Mobiliteit

Corona heeft enorme impact op internationalisering in het algemeen, en mobiliteit in het bijzonder. Volgens onderzoekers zal de fysieke studentenmobiliteit, na een te verwachten afname aankomend studiejaar, de komende jaren wereldwijd minder groot zijn dan in de afgelopen jaren.

Van der Eerden: "De voorspelling is dat het vliegverkeer vijf jaar nodig heeft om terug te keren naar het niveau van voor de crisis. Duurzaam reizen is überhaupt een punt van discussie binnen internationalisering. Hoe verhouden mobiliteit en duurzaamheid zich tot elkaar? Dat vraagstuk zal weer een boost krijgen."

Volgens haar zijn er vooralsnog geen budgettaire gevolgen voor programma’s als Erasmus+. "Iedereen kan zich voorstellen dat er nu een gat zit in de projecten die worden uitgevoerd. Er bestaat een flexibele houding om bijvoorbeeld gemaakte repatriëringskosten te vergoeden en eerder afgebroken stages op een andere manier af te ronden. Er zal meer financiering beschikbaar zijn voor digitale uitwisseling en blended mobility."

Volgens Van der Eerden zal digitalisering internationale stages nooit helemaal kunnen vervangen. "Een stage in het buitenland, daar leer je zoveel van, die ervaring krijg je niet door online lessen of internationalisation at home. Ik zie deze vooral als mooie aanvulling op fysieke stages."

Verkerk: "Waar het om draait is de vraag: zie je de coronacrisis als bedreiging of als kans? Ja, het is crisis. Ja, het gaat consequenties hebben voor de manier waarop je als mbo je onderwijs inricht. Maar je kunt de crisis ook zien als een mooie window of opportunity om slagen te maken voor internationalisering. Verleg je focus daarop."